De archivaris in het informatietijdperk
De essentie van documenteren die Briet in haar voorbeelden
beschrijft is dat informatie die in documenten is vastgelegd
wordt geselecteerd en zodanig wordt beschreven dat ze
bewaard blijven en gebruikt kunnen worden. Documenteren is in
essentie het brengen van documenten uit de wild frontier naar
een beschermde, geïndexeerde omgeving met de intentie om
de informatie te laten voortbestaan.
Archivarissen hebben door de ongekende wijze waarop
individuen zichzelf in onze tijd documenteren ook ongekende
mogelijkheden om de samenleving te documenteren. De rollen
die ik voor de archivaris weggelegd zie in het documenteren van
de samenleving, hebben te maken met de professionele opgave
om een representatieve afspiegeling van de documentaire
voetafdruk die deze samenleving produceert aan volgende
generaties door te geven. Hoewel ik kritisch ben ten opzichte
van het zelfdocumenterend vermogen van de samenleving, kan
ik wel in grote lijnen meegaan met de manier waarop Millar de
rollen van de archivaris definieert. Haar kijk op de rol van de
archivaris past in het grotere beeld van meer pluriformiteit van
archiefvorming en archiefbeheer. De archivarissen die in de
archiefinstellingen van het openbaar archiefwezen werkzaam
zijn, hebben tot nu toe een dominante rol gespeeld in de
ontwikkeling van het professionele handelen van de archivaris.
De nadruk lag daarbij steeds op het in beheer nemen van
overheidsarchieven aangevuld met - vaak op passieve wijze
verkregen - archieven uit de private sector. Die traditioneel
custodiale benadering en die eenzijdige gerichtheid op
overheidsarchieven komt steeds meer onder druk te staan.
Alle analyses wijzen erop dat de traditionele verdeling van
de samenleving in een overheidsdomein en een particulier
domein niet langer recht doet aan de ingewikkelde werkelijkheid
die steeds meer de vorm van tijdelijke netwerken aanneemt.
De archivaris die zich uitsluitend beperkt tot het documenteren
van hetgeen in het overheidsdomein gebeurt, mist op die
manier het meest kenmerkende van onze tijd. Digitalisering
zorgt voor een geheel nieuwe dynamiek die onder andere tot
uitdrukking komt in nieuwe vormen en nieuwe patronen van
communicatie, nieuwe vormen van community building en
geheel nieuwe vormen van cultuuruitingen en cultuur
participatie. Dat betekent dat de cultuurhistorische voetafdruk
van de samenleving verandert en archivarissen zullen zich alleen
al om die reden moeten bezinnen op de vraag welke digitale
voetafdruk zij van de hedendaagse samenleving willen
behouden voor de toekomst. Een kenmerkend aspect van de
hedendaagse digitale samenleving is het 'vernetwerkte' karakter
ervan of zoals Dennis Broeders en Corien Prins de i-samenleving
karakteriseren als een "conglomeraat van ongelijksoortige
actoren die met elkaar in 'vernetwerkte' verhoudingen staan en
waartussen informatie rijkelijk vloeit en vermengt: burgers,
overheden, NGO's, media, bedrijven, sociale media, cyber
criminelen, et cetera" (Prins en Broeders, 2011: 45). Het gevolg
hiervan is dat de traditioneel-institutionele benadering in de
collectievorming niet langer voldoet om de samenleving in zijn
diversiteit te documenteren.
Het willen doorgronden van de wild frontier en het willen
begrijpen van de veelheid aan en veranderlijkheid van samen
werkingsrelaties is een belangrijke voorwaarde om als archivaris
het verschil te kunnen maken in het hedendaagse documenteren
van de samenleving. Het gaat er zeker niet om alles te bewaren,
maar om bepaalde kwaliteiten te behouden. Wat Terry Cook 25
jaar geleden al vaststelde kan nog steeds als een belangrijke
leidraad voor het werk van de archivaris gelden: "Even if
archivists could keep everything, they should not do so. The role
of the archivist is to preserve the clearest image possible of