Archiefdiensten en de samenleving: ook een kwestie van gezichtspunt
is misschien zinniger. Los daarvan: hoe particuliere archiefvormers naar de samenleving kijken en hoe
hun archieven hun interactie met de samenleving documenteren is een vraag die in zijn algemeenheid
door de ongelijksoortigheid van particuliere archieven niet kan worden beantwoord.
Archieven documenteren interacties tussen overheden en particulieren en tussen particulieren onder
ling, maar geven van die interacties geen coherent beeld en geven dus zeker geen coherent beeld van
'de samenleving'. De samenleving is niet een homogeen en vast afgebakend object dat in archieven
wordt weerspiegeld, maar een constructie die per gezichtspunt kan variëren. De samenleving
documenteren lijkt een onmogelijke opgave als we niet een vast gezichtspunt (de overheid) te kiezen.
Dat is ook precies wat archiefdiensten van oudsher doen: de samenleving definiëren als het
interventieterrein van de overheid, het terrein waar het overheidsbeleid op gericht is. Maatschappelijke
analyses die in het collectiebeleid worden gebruikt zijn analyses van beleidsterreinen of van op het
verzorgingsgebied georiënteerde trends. Het archief van de textielfabriek wordt in het systematische
archievenoverzicht gerangschikt in de rubriek Economische Zaken. De organisatie van het archiefwezen
is een afbeelding van de organisatie van de staat en zijn instellingen, die correspondeert met de
organisatie van de overheidsarchieven. Dat bepaalt mede ook de omgang met particuliere archieven.
Particuliere archiefvormers storen zich niet aan de grenzen van stad, provincie en land, maar maken
deel uit van verschillende elkaar veelal overlappende netwerken.
Voor het openbaar archiefwezen lijkt het gezichtspunt van de overheid bij het documenteren van
de samenleving een zinnig gezichtspunt. Het past bij een collectiebeleid dat gericht is op overheids
archieven, opgevat als representaties van het handelen van de overheid in haar interactie met burgers,
en op particuliere archieven waarin het spiegelbeeld van het overheidshandelen zichtbaar wordt. Het
gezichtspunt van de overheid is ook een noodzakelijk gezichtspunt. De overheid heeft een directe, in
de Archiefwet vastgelegde verantwoordelijkheid voor haar eigen archieven; haar verantwoordelijkheid
voor particuliere archieven is subsidiair. De zorg voor particuliere archieven is in de eerste plaats een
zorg van de particuliere archiefvormers zelf: ze kunnen ze naar believen bewaren, weggooien of aan
elke publieke bemoeienis onttrekken.
In dat licht bezien wordt soms wel erg gemakkelijk betoogd, dat door archiefdiensten veilig
gestelde archieven een weerspiegeling moeten zijn van de samenleving die hen voortbrengt en
die samenleving moeten representeren (Klep, 2005). Maar wat kan die samenleving zonder
het overheidsperspectief anders zijn dan een onafzienbare hoeveelheid families, kerncentrales,
Archief Heero Viel, geschonken aan Imagine IC