n
079
Relatie tussen openbaarheid en archivering
De Woo schiet echter te kort op het punt van duurzame
toegankelijkheid van informatie. Tevens wordt er niet gerept
over waardering, selectie, vernietiging, vervanging en
vervreemding van archiefbescheiden en ook niet over
benoembaarheidseisen voor archivarissen. Toch is de tijd
misschien rijp voor heroverweging van de Archiefwet en kan
hetgeen uit de Archiefwet behouden moet blijven, of zelfs
uitgebreid(!), worden opgenomen in 'aanbouwwetgeving in
tranches' aan de Woo.
Uit de Woo blijkt duidelijk de wederzijdse afhankelijkheidsrelatie
tussen openbaarheid en archivering. Een goed archief is nodig
voor het waarborgen van de openbaarheid. En omgekeerd stelt
de verplichting tot openbaarheid de nodige eisen aan het
archief. Met andere woorden: archivering ondersteunt openbaar
heid en openbaarheid ondersteunt archivering. We hoeven
maar de recente affaire met de betalingsbewijzen van de
'Teeven-deal', die twee bewindslieden de kop kostte, in
herinnering te roepen om te zien hoe dit in de praktijk uitpakt.
We mogen gevoeglijk aannemen dat duurzame toegankelijkheid
van de financiële administratie nu de aandacht heeft op de
ministeries...
De belangrijkste verandering door de Woo zal zijn dat
de van oudsher intern gerichte informatiehuishouding van
overheden voortaan ook 'naar buiten' moet worden gericht, voor
directe of indirecte toegang voor externe gebruikers. Dat vereist
design van de inwinning, beheer en beschikbaarstelling van
informatie. En dat vereist vooral vanaf het begin een zodanige
ontsluiting van de informatie dat die door iedereen kan worden
gevonden en begrepen.
Al dit fraais gaat uit van een positieve relatie tussen openbaar
heid en archivering. Maar we moeten onderkennen dat er ook
een negatieve relatie is. Premier Rutte sprak onlangs in een
radio-interview, naar aanleiding van het vertrek van een kamerlid
die struikelde over declaraties, over 'doorgeschoten openbaar
heid'. Hij was zelf al een poos geleden gestopt met het indienen
van declaraties, want 'het gaat niemand wat aan met wie ik
een etentje heb'. Hillary Clinton onttrok informatie aan de
openbaarheid door haar privé e-mailadres zowel voor zakelijk
als persoonlijk verkeer te gebruiken.
Zo kan openbaarheid juist in het tegendeel verkeren,
als het handelen van bestuurders en ambtenaren niet meer
wordt vastgelegd of de neerslag van het handelen niet meer in
het archief komt. Of nog sterker, dat men niet meer durft te
handelen, uit angst voor verstoring van het ontwikkelen van
plannen, het vormen van beleid of het overleggen met
maatschappelijke partners.
Dit risico wordt zowel door wetenschappers als door de
'leveranciers' en 'klanten' van overheidsinformatie onderkent.
Charles Jeurgens citeerde in 2012 uit de Britse televisieserie
'Yes Minister' ambtenaren die een nieuwbakken minister uit de
droom hielpen: "You can have openess. Or you can have
government. You can't have both". Aan ons de opdracht om
toch beiden zo goed als mogelijk te realiseren. Met reële
verwachtingen, want (alleen) een nieuwe wet is geen panacee
voor alle openbaarheids- en informatiekwalen.