management
management
ben we ingestemd, maar nadat de fusie
een feit was is dat depot natuurlijk nooit
doorgegaan. Nu hebben ze daarvoor in
de plaats een schitterende publieksruim
te. Ik geloof dat het Zwolse gemeentebe
stuur daarmee uitermate tevreden is."
die fusie begonnen, maar al na twee jaar
kreeg ik de uitnodiging van het departe
ment of ik na het vertrek van Eric Ketelaar
wilde solliciteren op deze vacature."
B&S: Veel te kort dus. Je hebt het op de rails
gezet, maar je hebt het traject niet afkunnen
maken.
vB: "Nee. Maar het was wel bijna
klaar voor wat het juridisch-bestuurlijke
deel betreft. Mijn opvolger Jo Jamar en
Saskia van Dockum, de huidige directeur,
hebben het verder afgemaakt. Tijdens
mijn sollicitatiegesprek in Den Haag werd
door het ministerie gezegd: 'Utrecht vin
den wij een mooi voorbeeld van toekom
stige samenwerking. Kun je dat niet met
andere gemeentearchieven gaan doen?'
Enfin, met die opdracht ben ik uiteinde
lijk benoemd. Wat vervolgens opviel was
dat toen ik dat in het Convent besprak,
een grote meerderheid daar voorstander
van was. Dat vond ik heel hoopvol."
B&S: Die waren omgedraaid.
vB: "Sommigen staken direct de han
den uit de mouwen. Roelof Koops bijvoor
beeld [toen rijksarchivaris in Zeeland, nu
directeur van het Zeeuws Archief] ging
meteen onderhandelen met mogelijke
gemeenten op Walcheren. Er waren maar
een paar mensen die het helemaal niet
zagen zitten. Dat hou je natuurlijk toch,
die hadden ook niks met gemeenten."
B&S: Toch is het logisch, als je het nuchter
bekijkt. In de provinciehoofdstad zitten een
gemeentearchief en een rijksarchief in dezelf
de vijver te vissen. Ze hebben gemeenschap
pelijke belangen en willen vaak dezelfde
archieven binnenhalen. Het is dus wel voor
de hand liggend om samen te gaan.
vB: "Er was soms enige mate van
onderlinge animositeit. Twee directeu
ren, twee culturen. Daardoor was een
bespreking op directeurenniveau over
een mogelijke fusie welhaast tot mis
lukken gedoemd. Wij hebben dan ook
in eerste instantie met de bestuurders/
portefeuillehouders gesproken. Als die
een fusie wel zagen zitten, dan ging het
meestal gesmeerd. Ofschoon dan door de
lokale bestuurders het spel gespeeld werd
het Rijk het meest te laten betalen of te
laten inleveren. In Zwolle bijvoorbeeld
wilde het gemeentebestuur graag, maar
niet tegen elke prijs. Daar werd stevig
over onderhandeld. Soms had men idiote
eisen, waarschijnlijk ingefluisterd door
een overijverige archivaris of inspecteur,
bijvoorbeeld om een heel depot te con-
B&S: Hoe ging het elders?
vB: "Ook in Middelburg was de
samenwerking met de gemeenten heel
constructief. Maar ook daar hadden we
geduchte onderhandelaars aan tafel. De
portefeuillehouder van Middelburg was
tevens wethouder Financiën. De reken
meesters van Rijk en gemeenten hebben
daar nog veel werk aan gehad. De fusie
in Haarlem was ook niet gemakkelijk. De
ondernemingsraad van het Rijksarchief
weigerde constructief mee te werken en
stelde zich zeer formeel op. Bij adviezen
uiterste deadlines nemen of uitstel vra
gen, naar de rechter stappen als het even
niet zinde, raadsleden van de gemeente
Haarlem bewerken, etcetera. Soms was
het de gemeente echt te gortig en wilde
ze de besprekingen afbreken. Het moet
worden gezegd dat de burgemeester van
Haarlem, Jaap Pop, steeds in de fusie is
blijven geloven. Uiteindelijk is het toch
gelukt. Nu hoor je er niemand meer over.
Men is erg blij met de fusie, heeft een
prachtige publieksruimte in het centrum
van de stad en de dienst draait prima.
Dat is achteraf toch wel een constatering.
Ons archiefwereldje is moeilijk tot ver
andering bereid. Daar moet je toch voor
oppassen, wil je niet mooie kansen onbe
nut laten.
Het landelijke fusieproces was trou
wens niet gelukt als het Rijk er niet veel
geld en energie in zou hebben gestopt.
Staatssecretaris Van der Ploeg stelde struc-
tureel 4,5 miljoen beschik
baar voor huisvesting en
verbetering van de organi
satie. Per provincie werden
hearings gehouden onder
de bestuurderen over de
wenselijkheid van fusies,
dit onder voorzitterschap
van de oud-gedeputeerde van Noord-
Holland, Frieda van Diepen. Het Rijk
stelde bovendien voor de afzonderlijke
fusies externe projectleiders beschikbaar.
Eerst Fieke Krikhaar en daarna Ma Oeh
Peh. Zij werden ondersteund door Harrie-
Jan Metselaars en zijn mensen van het
beleidsbureau. Die zijn voor het proces
onmisbaar gebleken. Je kunt niet anders
zeggen dan dat het Rijk het heel zorgvul
dig gedaan heeft. Het was echter wel de
eerste keer dat we zoiets deden. We waren
zelfs de eerste gemeenschappelijke rege
ling in Nederland waar het Rijk in partici
peerde. Want de Wet Gemeenschappelijke
Regeling is toch vooral een regeling voor
de lagere overheden. Dat gaf een hoop
juridisch gepuzzel. De landsadvocaat con
troleerde of die regelingen wel goed in
elkaar zaten. En wat je nu achteraf ziet, is
dat er toch 'schoonheidsfoutjes' gemaakt
zijn. De eerste regeling in Utrecht werd
gemaakt door de juristen van de gemeente
Utrecht. Die regeling ziet er niet zo goed
uit. In Overijssel heeft de gemeente het
gedaan gekregen om het Rijk te laten
beloven dat de lump sum prijsgeïndexeerd
werd. Dat was slim, want prijsindexering
is bij het Rijk nooit een automatisme
geweest. Soms kon men dat bevriezen.
Maar daarvan is in het geval van het
Historisch Centrum Overijssel dus geen
sprake."
B&S: Dat was het grote bezwaar in Zeeland,
want dat zit daar niet in de regeling.
vB: "Roelof Koops heeft dat in het
Archievenblad [nummer 6, juli 2007] onder
woorden gebracht. De regelingen zijn niet
helemaal consequent. Daar zou ook wat
Braad en Sijnke (B&S): Hoe is de RHC-
vorming in Nederland eigenlijk ontstaan?
Van Boven (vB): "Het is begonnen
in Groningen in de jaren negentig. Daar
gingen gemeente- en rijksarchief samen
inwonen in één gebouw met een geza
menlijke publieksvoorziening, de studie
zaal. De organisaties bleven voor het ove
rige geheel gescheiden. De beide direc
teuren overlegden alleen over de organi
satie van de studiezaal. Er was de grootste
voorzichtigheid. Van een fusie was nog
geen sprake. Maar als je niet blind was,
zag je het natuurlijk aankomen."
Lees verder op pagina 15
Dat vond hij maar een hoop gedoe. Ik
ben toen naar Eric Ketelaar, die toen nog
algemeen rijksarchivaris was, gegaan en
zei: 'Eric, kun je niet met Ivo Opstelten
B&S: Dus Groningen was de eerste?
vB: "Nee, Utrecht was de eerste. In
Utrecht deed zich onverwacht een kans
voor om de stap naar fusie te zetten. Daar
was een vacature voor de functie van
gemeentearchivaris. De gemeente vroeg
me of ik daarop wilde solliciteren. Dat
zag ik eerlijk gezegd niet zo zitten. Van
rijksarchivaris weer gemeentearchivaris?
Je merkt wel dat ik toen nog heel gevoe
lig was voor de archiefpikorde. Maar ik
zag toen wel een andere kans: een fusie
van gemeente- en rijksarchief, die toch
al in één gebouw gehuisvest waren.
Daar wilde de Utrechtse burgemeester
Opstelten aanvankelijk niets van weten.
gaan praten, want ik ben gevraagd om
mee te solliciteren naar de functie van
gemeentearchivaris van Utrecht. Dit lijkt
me een uitgelezen kans voor een fusie,
mits de rijksarchivaris in Utrecht bereid
is met mij te ruilen in Den Bosch.' Eric
vond het eigenlijk wel een goed idee en
wist Opstelten te overtuigen. Ere wie ere
toekomt, als Eric toen nee had gezegd,
dan was er niets gebeurd."
B&S: Eigenlijk is Eric Ketelaar dus één van
de initiators van de RHC-vorming?
vB: "Dat gun ik hem graag, maar voor
hem was de fusie in Utrecht een eenma
lige onderneming. Want daarna zei hij
tegen de rijksarchivarissen: 'We hebben
er een archief bij.' Dat was een vorm van
hinein interpretieren. Dat was natuurlijk
om zijn eigen rijks
archivarissen een
beetje stil te hou
den, want die von
den een fusie een
onrustig perspec
tief. In Utrecht ben
ik begonnen met
de deuren tussen de
twee diensten open
te draaien, want die
waren in 25 jaar
nog nooit open
geweest. Ik ben aan
ditioneren voor de opslag van AV-mate-
riaal. Een zeer kostbare zaak en volstrekt
over de top. De bestaande verzameling
zou zo in een koelkast van 350 euro kun
nen! Om het proces niet te vertragen heb-
•#IF*j5viu'
archievenblad
december 2007
december 2007
archievenblad
:?5SS?ebsss£
RHC'sin Nederland
Maarten van Boven: "Ons archiefwenldje is moeilijk tot verandering bereid
Door Roelof Braad en Peter Sijnke
Het archiefcafé van het Zeeuws Archief in Middelburg
(foto Zeeuws Archief).
Gemeente- en rijksarchivaris
van Utrecht Maarten van Boven
(r.) tijdens de aanbieding van de
Sportagenda aan de burgemeester
van Utrecht, Ivo Opstelten, 9 oktober
1997 (foto Het Utrechts Archief).
De studiezaal van het Noord-Hollands Archief, onderge
bracht in de Sint-Janskerk in Haarlem (foto Paul Maessen).
Regionale Historische Centra zijn de afgelo
pen decennia als paddenstoelen uit de grond
geschoten. Oude wijn in nieuwe zakken of
zijn het echt andere instellingen? In deel 3
van de serie 'RHC's in Nederland' een gesprek
met Maarten van Boven. Hij maakte de RHC-
vorming vanaf het begin mee en was zowel
gemeente- als rijksarchivaris in Utrecht.
Het Utrechts Archief aan de Alexander Numankade in
Utrecht (foto Het Utrechts Archief).
