DIVERSITEIT,
archieven en collecties
archieven en collecties
Op deze studiedag, op 1 november
jongstleden georganiseerd door Erfgoed
Nederland in samenwerking met DAAR
(een "samenwerkingsverband van de
archieven van Dordrecht, Arnhem,
Amersfoort en Rotterdam), was interactie
de thematische paraplu. Hieraan waren
de volgende twee hoofdvragen van de
studiedag ontleend. Met welke behoeften
van diverse gebruikersgroepen moeten
erfgoedinstellingen rekening houden bij
het samenstellen en beschikbaar stellen
van hun collecties? En welke verborgen
schatten herbergen de huidige erfgoed
collecties als er met een nieuwe blik naar
wordt gekeken?
De dagvoorzitter, Alice van Diepen,
directeur van Archief Eemland in
Amersfoort, opende met enkele conclusies
uit de onlangs in opdracht van Erfgoed
Nederland gehouden digitale enquête
onder erfgoedinstellingen in Nederland:
hoewel culturele diversiteit voor een meer
derheid van de respondenten een thema
is, is verankering van dit onderwerp in het
beleid van de instellingen nog niet aan de
orde. Vooral bij de (grotere) archiefinstel
lingen zijn de afgelopen jaren projecten
ontwikkeld, geïnspireerd door het bewust
zijn dat ook nieuwe Nederlanders tot de
(toekomstige) gebruikers van de archieven
en collecties behoren. Veel projecten zijn
echter nog ad hoe, educatief van aard en
gericht op het gebruik van de bestaande
collecties en niet op aanvulling ervan.
Er is binnen de sector grote behoefte aan
kennisuitwisseling, aan inspirerende voor
beelden, aan deskundigheidsbevordering
en aan extra middelen en mankracht. Een
mooi moment om een studiedag te orga
niseren die in die behoefte aan uitwisse
ling voorziet.
Dat het in de eerste plaats niet een
kwestie is van meer geld en meer midde
len maar van anders kijken en het stel
len van nieuwe vragen, illustreerde Tessa
Boerman, lid van de Raad van Cultuur en
documentairemaker, in haar lezing. Op
basis van cultuurhistorisch onderzoek
van Esther Schroder naar zwarte persona
ges in de werken van grote meesters in de
westerse schilderkunst, stelde zij de vraag
hoe interculturaliteit een nieuw licht
kan werpen op bestaande collecties. Uit
genoemd onderzoek lichtte zij het voor
beeld van de figuur die model stond voor
de zwarte koning in Rubens' Aanbidding
der Koningen. Wie was hij? Wanneer,
waarom en met welke reden kwam hij
naar Europa? Zijn er andere werken
bekend waarop hij ook figureert? Aan de
hand van een uitgewerkt voorbeeld liet
Boerman zien dat grondig onderzoek in
bestaande archieven bronnen kan bloot
leggen die mogelijk naar een antwoord
leiden. In wezen is dit geen nieuwe
benadering. Recente literaire werken als
De zwarte met het witte hart van Arthur
Japin en Sonny Boy van Annejet van der
Zijl zijn aansprekende resultaten van een
dergelijke aanpak.
Nieuw in het betoog van Boerman was
de stelling dat een toenemende culturele
diversiteit van onze bevolking ook een
toename van nieuwe vragen aan bestaand
materiaal zal opleveren. Immers, de vraag
van het publiek en de heersende maat
schappelijke opvattingen bepalen welk
materiaal interessant is en uit de depots
wordt gelicht. Migrantengroepen zul
len in toenemende mate die vraag gaan
beïnvloeden. Dat noopt de instellingen
ertoe het erfgoedbeheer te intercultura-
liseren. Om ons daarbij te ondersteunen
had Tessa Boerman een aantal praktische
suggesties:
maak gebruik van de beschikbare ken
nis op het gebied van culturele diversi
teit door waar nodig specifieke kennis
van bepaalde groepen uit de diaspora-
culturen in te huren.
kom onderzoekers tegemoet door tref
woorden uit verschillende disciplines
op elkaar af te stemmen.
registreer waarover en op welke manier
gebruikers onderzoek doen naar inter
culturele thema's en welke trefwoorden
en zoekstrategieën hierbij succesvol
zijn geweest.
"Door integratie en ontsluiting van de erf-
goedcollecties op interculturele thema's
bevestigen de instellingen hun relevantie
voor een breder en meer divers publiek
en verankeren zij hun bestaansrecht door
zich te richten op toekomstig gebruik",
aldus Tessa Boerman.
In het middagprogramma nam
Floriëlle Ruepert, programmamanager
Erfgoed en Educatie bij Erfgoed Nederland,
de deelnemers aan haar workshop via een
welhaast Socratische benadering mee naar
het vraagstuk van migrantenerfgoed en
educatie. Aanvankelijk bevestigden wij
deelnemers enthousiast dat het belangrijk
is om multiculturele klassen waar moge
lijk kennis te laten maken met de culturele
diversiteit van onze collecties. Vervolgens
beantwoordden wij zelf een aantal vragen
over cultuureducatie aan divers samenge
stelde klassen en spiegelde Ruepert ons de
antwoorden van de betrokken docenten
voor. Wat bleek: er is bij alle leerlingen en
docenten allereerst de behoefte om te zoe
ken naar dat wat bindt, naar wat gemeen
schappelijk is. Ga niet onmiddellijk focus
sen op etniciteit, is de boodschap. Zorg
ervoor dat je leerlingen niet stigmatiseert
en in een hokje stopt. Leerlingen en hun
docenten zijn allereerst geïnteresseerd
in het ontstaan en de ontwikkeling van
hun directe woonomgeving (de buurt, de
wijk) en pas in tweede instantie in sporen
van hun etnische achtergrond. Leerlingen
zijn geïnteresseerd in de vraag wat een
archief eigenlijk is, en zijn op basis van
die kennis blij verrast als er ook materi
aal over de migratiegeschiedenis van hun
(groot)ouders blijkt te worden bewaard.
Het bevestigt hen in hun identiteit én
het geeft ze inzicht in de gebruiksmoge
lijkheid van een archief, voor nu of voor
later.
Tijdens de afrondende bijeenkomst
deelden alle aanwezigen hun enthousias
me voor deze inspirerende dag, waar best
practices hand in hand gingen met prakti
sche tips voor verbetering. Het feit dat het
deelnemersveld was samengesteld uit het
brede erfgoedveld bevorderde de onder
linge nieuwsgierigheid en leidde her en
der tot concrete afspraken om bij elkaar te
gaan kijken of in contact te blijven. Met
het voornemen om niet alleen intercultu
reel maar ook interdisciplinair naar onze
collecties te willen kijken, genoten we tot
slot van een vakkundige rondleiding door
De Bazel.
Door Claartje van Well
een inspirerende studiedag
"Wees faciliterend en pro-actief in contact
met documentairemakers en maak vooraf
afspraken over dienst en wederdienst".
"Maak foto's van voor genealogen interes
sant materiaal wanneer je als toerist op
bezoek bent op de Molukken". "Benadruk
het gemeenschappelijke in een klas vol diver
siteit". Zomaar een aantal aanbevelingen en
conclusies uit een druk bezochte en geani
meerd verlopen studiedag rond het thema
Diversiteit in De Bazel te Amsterdam.
Nog geen verankering
Omstreeks 1955 arriveerde deze groep Spanjaarden op
station Maastricht. Het wachten was op vervoer dat hen
naar hun onderkomen in de Mijnstreek zou brengen.
De meesten van hen vonden als ondergronds mijnwerker
emplooi bij de Laura en Julia in Eijgelshoven (foto Sociaal
Historisch Centrum voor Limburg, Maastricht).
Interculturaliteit
Marokkaanse kompel tijdens ziekteverlof in een van de
gezellenhuizen in de Mijnstreek.Aan de muurversiering
te zien,golden de verlokkingen van de mooie meisjes in
Limburg ook bij de laatste groep immigranten, circa 1960
(foto Sociaal Historisch Centrum voor Limburg, Maastricht).
Verscheidenheid én gemeenschappelijkheid
Interdisciplinair
archievenblad
december 2007
Marokkaanse mijnwerkers krijgen op hër hoofdkantoor
van de Katholieke Mijnwerkersbond voorlichting over
de arbeidsvoorwaarden, 965 (foto Sociaal Historisch
Centrum voor Limburg, Maastricht).
Claartje van Well is werkzaam bij het Regionaal
Archief Nijmegen.
december 2007
Het Regionaal Archief Nijmegen is
onlangs gestart met een project over
arbeidsmigratie. Binnen dit project wil
het Regionaal Archief op www.nijmegen.
nt een digitaal semi-interactive website
realiseren over het leven van Turkse
arbeidsmigranten in Nijmegen in de
periode van werving, overkomst en ves
tiging (tussen i960 en 1973)-
Het project is een pilot en sluit aan op
het proces van digitalisering van archie
ven dat zich ook in Nijmegen voltrekt.
De provincie Gelderland stelt subsidie
beschikbaar.
Anderzijds sluit het project aan op de
ontwikkeling van interactieve archive
ring van migratiegeschiedenis. Op dit
terrein zijn de ervaringen in Engeland
en Frankrijk inspirerend; beide landen
kennen een omvangrijke website op het
gebied van migratiegeschiedenis (bij
voorbeeld www.movinghere.org.uk).
In Nederland is dit er nog niet.
Focus van het project ligt op de eerste
generatie arbeidsmigranten, om de sim
pele reden dat degenen die het eerst
aankwamen inmiddels een leeftijd heb
ben bereikt van rond de zeventig jaar.
Wanneer wij hun verhalen, hun overwe
gingen voor vertrek, hun belevenissen
en emoties willen bewaren, dan moeten
we niet iang meer wachten.
Dit besef is ook aanwezig binnen de
Turkse gemeenschap, zoals bleek in
gesprekken met verschillende
Nijmeegse Turkse organisaties.
Voor meer informatie kunt u terecht bij
archief@nijmegen.nl
Voor meer informatie over het diversi
teitsprogramma van Erfgoed Nederland
zie www.erfgoednederland.nl (program
malijn diversiteit); ook het genoemde
onderzoeksrapport Stand van zaken
Erfgoed Culturele Diversiteit en het
verslag van de studiedag Diversiteit van
1 november 2007 zijn hier te vinden.
archievenblad
