Bakunin op CD-ROM versus Bakunin
op papier De cd-rom zal niet precies dezelfde
inhoud krijgen als de publikatie 'Archives Bakouni
ne In de Archives Bakounine werden de teksten ge
annoteerd en publiceerde men behalve teksten van
Bakunin ook die van andere auteurs. Het cd-rom
projekt is soberder van opzet. Annotaties worden
achterwege gelaten en de publikatie zal uitsluitend
artikelen, brieven en aantekeningen van Bakunin zelf
bevatten. Dit wordt gecompenseerd door bepaalde
voordelen die een dergelijke cd-rom publikatie met
zich meebrengt.
II Bakunin op CD-ROM
Bernedine Bos en Anke van der Moer
Michail Bakunin Bakunin werd in 1814 ge
boren in Prjamuchino (district Tver, Rusland) en
stierfin 1876 m Bern (Zwitserland). Hij studeerde fi
losofie in Moskou en Berlijn en raakte in 1848-1849
betrokken bij revolutionaire activiteiten in Parijs,
Praag en Dresden. Hij werd gearresteerd, gevangen
genomen en vervolgens verbannen naar Siberië. In
1861 zag hij kans via Japan en de Verenigde Staten
naar Londen te vluchten. Opnieuw raakte hij betrok
ken bij revolutionaire activiteiten, in het bijzonder
binnen een kring van Slavische emigranten. In 1863
werd hij actiefin Zweden, van waaruit hij zich meng
de in de Poolse Opstand. Vanaf 1864 zette hij gehei
me organisaties op in Italië en later ook in Zwitser
land. In 1867 werd hij lid van de Eerste Internationa
le, waar hij al snel in de oppositie belandde. Hij
bekritiseerde met name Karl Marx, wiens ideeën en
optreden hij te autoritair achtte. In de laatste periode
van zijn leven hield Bakunin zich bezig met revolu
tionaire bewegingen in Rusland, Spanje en Italië. Hij
nam deel aan opstanden in Lyon (1870) en Bologna
(J 874)Bakunin wordt gezien als één van de belang
rijkste grondleggers van het anarchisme.
Voorgeschiedenis Het Internationaal Insti
tuut voor Sociale Geschiedenis begon eind jaren '50
aan een bronnenuitgave van de manuscripten van de
Russische anarchist Michail Bakunin. Het publika-
tieprojekt stond onder leiding van Arthur Lehning,
die voor het iisg het archief van Max Nettlau had
verworven. Dit archief bevat een schat aan artikelen
en brieven van Bakunin, door Nettlau verzameld of
overgeschreven uit verschillende archieven. Het ma
teriaal werd uitgeven in een wetenschappelijke serie
onder de naam 'Archives Bakounine'. Het eerste deel
van deze serie verscheen in 1961 en het zevende in
1981. Voorbereidend werk voor volgende delen werd
na 1981 wel voortgezet maar resulteerde niet meer in
publikatie. De werkzaamheden werden gefinancierd
door zwo (later nwo). Een veranderend weten
schappelijk klimaat in de jaren tachtig deed nwo
haar uitgaven betreffende het Bakuninprojekt kri
tisch herzien. Een voortzetting van het projekt op de
tot dan toe gevolgde wijze zou betekenen dat het tot
ver na het jaar 2000 zou duren. Men erkende dat het
jammer zou zijn als al het verzamelde en deels be
werkte materiaal niet uitgegeven zou worden, maar
was ook van mening dat het sneller moest.
De Koninklijke Nederlandse Academie van Weten
schappen bleek bereid een cd-rom uitgave van het
Bakuninmateriaal te financieren. Publikatie op cd-
rom leek een aantal belangrijke voordelen ten op
zichte van publikatie in boekvorm hebben. Het zou
minder geld kosten en een flinke tijdsbesparing ople
veren: binnen 5 jaar zou het mogelijk zijn de volledi
ge werken van Bakunin op cd-rom uit te geven.
Daarnaast werd als voordeel gezien dat nieuwe elek
tronische technieken mogelijkheden bieden die an
dersoortige uitgaven niet hebben. Het cd-rom pro
jekt startte inmiddels al weer vier jaar geleden en zal
worden afgerond in de zomer van 1997.
Waar voor de 'Archives Bakounine' een beperkte se-
lectie werd gemaakt, streeft het cd-rom projekt
naar volledigheid, wat door het ontbreken van selec-
tiecriteria tevens leidt tot grotere objectiviteit.
De teksten worden gepubliceerd in de originele taal.
Bij het transcriberen is grote nauwkeurigheid be
tracht en wordt bijvoorbeeld door Bakunin doorge-
[126]
streepte tekst ontcijferd en weergegeven. Voorzover
de originele tekst niet in het Frans is geschreven,
wordt een Franse vertaling bijgeleverd. Daarnaast
worden digitale afbeeldingen (images) gemaakt van
de originele manuscripten. Dit stelt de onderzoeker
in staat de transcripties van de originelen te vergelij
ken met het image en te controleren of hij het eens is
met de tekstweergave van de redacteuren.
De aanpak van het projekt De beginfase
van het projekt werd besteed aan het verzamelen van
bronnen en het digitaliseren van de teksten. Dankzij
Nettlau was al behoorlijk wat materiaal aanwezig op
het IISG, maar vele manuscripten liggen verspreid
over heel Europa in talloze archieven. Het speuren in
archieven leverde enkele tientallen tot dan toe onbe
kende manuscripten op.
Voor het invoeren van de bulk van het tekstmateriaal
werd gedacht aan Optical Character Recognition
(ocr). Alleen eerder gepubliceerd materiaal kwam
hiervoor in aanmerking. Met behulp van een scanner
en OCR-software zouden de gedrukte teksten snel en
makkelijk gedigitaliseerd kunnen worden. Al gauw
bleek dat niet alle documenten zo eenvoudig scan-
baar waren. De kwaliteit van de bron, bepaald door
de gelijkmatigheid van de drukletters en de onge
schondenheid van het papier, bleek van doorslagge
vend belang. De reeds verschenen delen van de 'Ar
chives Bakounine' en een serie uit het begin van deze
eeuw voldeden aan de kwaliteitseisen. Voor de te
kenherkenning werd gebruik gemaakt van het ocr-
programma ProLector, dat zowel latijnse als cyrilli
sche letters kan onderscheiden. Kleinere tekstcorpo-
ra en kwalitatief mindere stukken werden handmatig
ingevoerd in Rusland.
De volgende en meest tijdrovende stap behelsde
transcriptie van niet eerder gepubliceerd materiaal
en collatie van de gedigitaliseerde teksten. De bewer
king van Russischtalige documenten werd uitbe
steed aan twee Bakuninspecialisten in Moskou. Het
overige, veelal Frans- en Duitstalige materiaal werd
op het iisg bewerkt of uitbesteed aan derden binnen
Nederland. Deze fase is nog niet geheel afgerond.
Momenteel worden images gemaakt van Bakunins
manuscripten en aanvullend beeldmateriaal zoals fo
to's en portretten. De bulk van het materiaal wordt
gescand vanaf microfilm, een kleiner deel zal recht
streeks van papier gescand worden. Het grootste pro
bleem daarbij lijkt vooralsnog dat de images ook na
compressie erg veel geheugenruimte in beslag ne
men.
De cd-rom gebruiker kan de getranscribeerde do
cumenten en de afbeeldingen van hun originelen
met elkaar vergelijken, maar zal daar weinig aan heb
ben als het zoeksysteem niet deugt. Er wordt naar ge
streefd de mogelijkheid van full-text search te bie
den, een optie die vooral interessant is voor onder
zoekers die al enigszins thuis zijn in leven en werken
van Bakunin.
Ingewikkelder is het opzetten van een index die niet
alleen als zoekinstrument maar ook als houvast
moet dienen. De technische complexheid zit voor
namelijk in het gebruik van verschillende schriften
en verschillende spellingswijzen, in het bijzonder
van namen. Hier is elke beslissing een wetenschap
pelijke beslissing: als iets niet in de index opgeno
men wordt, zal het ook niet zo gemakkelijk te vin
den zijn. De index zal dan ook tenminste moeten
bestaan uit alle voorkomende namen en plaatsen,
naast veelgebruikte termen als bijvoorbeeld 'panger-
manisme', 'amour absolu', enz. Sommige woorden
schrijft Bakunin (bijna) consequent fout, ook woor
den die in een index voor zouden kunnen komen:
abyme (i.p.v. abime), Bismark (i.p.v. Bismarck)
Inmiddels zijn de eerste contacten gelegd met uitge
verijen. Welke uitgeverij de cd-rom uiteindelijk zal
uitgeven, is nog niet bekend. In samenspraak met de
uitgeverij zullen uiteindelijk besluiten omtrent het
zoeksysteem genomen worden. Vervolgens zal de
cd-rom geproduceerd worden en zal er hopelijk
met voldoening afscheid worden genomen van een
van de oudste projekten van het Internationaal Insti
tuut voor Sociale Geschiedenis.
[127]
