Een regentenfamilie als microcosmos
dr C. Schmidt'
[45]
hout mededeelde, dat het dorp Berkhout nimmer
een heerlijkheid heeft kunnen zijn en dat her oud
ste bewezen lid van de familie in dat dorp, slechts
het (overigens eerbare) beroep van smid uitoefen
de, dat deze oom toen als door een donderslag werd
getroffen en geruime tijd stil en verslagen aan tafel
heeft gezeten.
Gelukkig voor hem zijn er in het 'bewezen' gedeelte
van de familiegeschiedenis tal van Berkhouten ge
weest, die in hun tijd een grote of bijzondere rol in
het maatschappelijk bestel hebben gespeeld. Ik
noem van hen: de geus Jan Teding van Berkhout,
de invloedrijke staatsman Adriaan, een goede
vriend van Oldebarneveldt, de patriot Willem
Hendrik en de negentiende-eeuwse Pieter Jan Wil
lem onder wiens leiding een dijk van Holwerd naar
Ameland werd aangelegd.
Het is de grote verdienste van Schmidt geweest, dat
hij met gevoel voor relativiteit en humor de familie
door de eeuwen heen 'op zijn plaats heeft gezet'.
Zelfs ontdaan van franje of opgeklopte voorouders,
is het een familie waar de huidige generatie best
trots op mag zijn.
Schmidt heeft zijn boek niet kunnen schrijven zon
der het imposante werk van Schutte, dat in novem
ber 1974 werd afgerond. Na het gereedkomen van
de inventarisatie is het archief een bron geweest
waaruit vele studenten, scholieren en wetenschap
pers geput hebben.
Dit kwam omdat de inventaris in ruime mate
over Nederland is verspreid. Geleidelijk aan begint
ook het minder bekende portret- en fotoarchief
meer belangstelling te krijgen.
Interessant om daarbij te noemen zijn de proef
schriften van mevrouw Frank over de Grote Tour,
en van Maarten Prak over de Leidse regentenstand.
De hooggeleerde musicoloog Dunning zocht, ove
rigens zonder resultaat, Italiaanse muziek. In zijn
voetspoor volgde de hedendaagse schrijfster Ma-
griet de Moor, die de dagboeken van de zeventien-
de-eeuwse Jan Teding van Berkhout uitploos, om
meer te weten over het sociale leven in Napels,
waarover zij in haar laatste roman, De Virtuoos
schreef. Op bladzijde 48 verschijnt plotseling een
nietszeggende Nederlandse edelman ten tonele, dit
was Jan Teding van Berkhout en het resultaat
van een weddenschap, die ik met Margriet de Moor
sloot!
Ik ben blijdat het archief zo toegankelijk is, en dat
daarmee anderen geholpen kunnen worden in hun
studies of interesses naar lang vervlogen dagen en
naar patronen in de geschiedenis van Nederland.
Laten wij beseffen, dat de Berkhouten door de eeu
wen heen ook maar gewone mensen zijn geweest en
niet alleen bestonden uit een 'eerbare en notabele
familie' zoals Paulus Berkhout in 1653 constateer
de. Dat ik mij daar sinds 1986 goed rekenschap van
geef, vind zijn oorzaak in het volgende. De jonge
doctor Maarten Prak bracht ons op een avond een
bezoek om, als dank voor de hulp, de handelseditie
van zijn proefschrift aan te bieden. Na enkelen gla
zen wijn richtte hij het woord tot mij en zei: 'U zo
gadeslaande, kunt U het wel aan?'. 'Wat dan' vroeg
ik verbouwereerd. 'Ik heb een onecht kind ontdekt'
sprak hij plechtig. 'Wanneer', wist ik nog uit te
brengen, de glazen direct weer volschenkende. 'In
1764' sprak hij geruststellend, waarop wij het glas
hieven op de Eer van de Familie!
Noot
1 JhrmrJ. P. E. Teding van Berkhout
is directeur van deAMEV. Hij be
heert het familiearchief Teding van
Berkhout en heeft het onderzoek
van dr Schmidt - zie het volgende
artikel - mogelijk gemaakt door dit
archief voor hem open te stellen.
[44]
Jan Berkhout Pieterzn (1510C1587), vermoedelijk door A. Moro van Das
horst Collectie Stichting Teding van Berkhout). Dit lid van de familie nam zit
ting in de vroedschap van Hoorn. Hoewel aanvankelijk trouw aan het centraal
gezag, koos hij hij tijdens de Opstand - na lang aarzelen en onder druk van de
omstandigheden - voor de Prinsgezinden. Foto: Collectie Stichting Teding
van Berkhout
Familiearchieven bevatten niet alleen voer voor genealogen en familiehis
torici; men kan de daarin berustende documenten voor allerlei doeleinden
gebruiken, in het bijzonder om een beeld te krijgen van de meer intieme
kanten van het sociale leven. Aangezien ik als socioloog het familiearchief
Teding van Berkhout heb doorgewerkt met als doel het schrijven van een
familiegeschiedenis, zal ik proberen enig licht te werpen op de vraag: wat
moet een socioloog met de geschiedenis van een regentenfamilie?1 Anders
gezegd: wat is het sociologisch belang van een familiegeschiedenis zoals ik
die heb geschreven en wat is de sociologische betekenis van familiegeschie
denis in het algemeen? Welke bijdrage kan de integrale bewerking van een
familiearchief leveren aan ons inzicht in de aard en ontwikkeling van men
selijke samenlevingen?
