Besluit
[99]
een afdeling registratuur - een Duitse Omslag in
Opslag - deze problemen alleen maar verder heeft
vergroot. Er is onder de ambtenaren te weinig ken
nis aanwezig over het ordelijk en doelmatig beheer
van gegevens en dit probleem heeft voor hun ook
geen prioriteit. De voortschrijdende automatise
ring maakt de problemen er niet kleiner op.
Er zijn in de loop van de tijd vele honderden in
ventarissen en andere toegangen door of met me
dewerking van de Archivberatungsstelle vervaar
digd. Deze blijven meestal ongedrukt. Inventaris
sen van historisch waardevolle archieven van
bovenregionaal belang worden sinds de jaren '40
in een eigen reeks gepubliceerd, de Inventare nicht-
staatlicher Archive. Deze omvat momenteel 38 de
len. De verslagen van door de Archivberatungsstelle
verrichte werkzaamheden werden vóór 1945 regel
matig gepubliceerd in het tijdschrift Rheinische
Heimatplege. Van de vier jaarlijks verschijnende
nummers nam de dienst er steeds één voor haar
rekening, het zogenoemde Archivheft. Behalve
werkverslagen werden daarin ook achtergrondarti
kelen gepubliceerd en het Archivheftwun 1937 was
een thema-nummer betreffende stadsarchieven.
Na 1945 is de traditie van de Archivhefie voongz-
zet, nu in de vorm van onregelmatig verschijnen
de, zelfstandige publikaties. Deze bevatten geen
voortgangsrapportages meer, maar vooral versla
gen van congressen, gewijd aan thema's als de ar
chiefwet, archief en pc, krantenverzamelingen in
het archief en oral history. Daarnaast is er onder
meer een gids voor de omgang met franstalige tek
sten uitgegeven. Na jarenlange voorbereiding is in
1994 bovendien het volumineuze eerste deel van
het Handbuch der Kommunalarchive in Nordrhein-
Westfalen gepubliceerd, in samenwerking met het
Westfdlische Archivamtdat de hoofdverantwoor
delijkheid voor het tweede, nog te verschijnen deel
draagt. Dit handboek is enigermate vergelijkbaar
met de Nederlandse provinciale archiefoverzich
ten.
Een belangrijke taak van de Archivberatungsstel- -
le ligt op het gebied van de scholing. Om althans
in de meest nijpende behoefte aan geschoold ar-
chiefpersoneel in Nordrhein-Westfalen te voor
zien organiseren de beide Landschaftsverbande via
de Archivberatungsstelle Rheinland en het Westfdli
sche Archivamt sinds de jaren '70 regelmatig cur
sussen waarin ambtenaren en historici gedurende
zes maanden een spoedopleiding krijgen, in prin
cipe toereikend voor het hauptamtlich beheer van
een gemeentelijk archief. Ook personeel voor ker
kelijke archieven wordt zo opgeleid. Recentelijk
wordt gewerkt aan een kwalitatieve verbetering
van de opleiding, waarbij onder meer gedacht
wordt aan een ruime praktijkstage.
Daarnaast biedt de Archivberatungsstelle aan ar-
chiefpersoneel jaarlijks diverse tweedaagse cursus
sen ter bij- en nascholing aan. Thema's van derge
lijke cursussen zijn: materiële zorg, Sicherungsver-
filmung, de behandeling van foto's, aanvullende
documentatie in archieven, de archiefbibliotheek.
In restauratiewerkplaats en microfilmatelier wer
ken ongeveer 10 personen. Deze afdelingen beko
stigen zich voor een deel zelf, aangezien gemiddeld
30-50% van de kosten door de opdrachtgever
moeten worden betaald. Door personeelsgebrek is
de capaciteit echter onvoldoende om in de behoef
ten van de archieven in het gebied van het Land-
schaftsverbandte kunnen voorzien.
De Archivberatungsstelle is géén archiefinspectie, al
vertoont zij daarmee wat betreft haar doelstelling
en gedeeltelijk ook wat betreft haar werkmethoden
overeenkomst. Zij opereert niet vanuit een hiërar
chische relatie en niet op basis van een formele in
spectiebevoegdheid, maar op voet van gelijkwaar
digheid en met een adviserende taak. In die zin
vormt zij een alternatief voor de Nederlandse pro
vinciale archiefinspectie.
Daarvan onderscheidt de Archivberatungsstelle
zich ook door de grotere schaal waarop zij ope
reert. Hoewel van origine een provinciale instel
ling, staat zij wat betreft omvang en inwonertal
van het door haar bestreken gebied eerder op het
niveau van de Nederlandse Rijksarchiefdienst. Als
organisatie is zij dan ook veel groter dan onze pro
vinciale archiefinspecties. Hoewel die grotere om
vang van werkterrein en organisatie ongetwijfeld
eigen problemen met zich meebrengt, is er waar
schijnlijk per saldo een positief effect op de effi-
[98
ciency waarmee kan worden gewerkt. In ieder ge
val heeft de Archivberatungsstelle de gemeenten en
hun archiefbeheerders meer te bieden dan de Ne
derlandse archiefinspecties, zoals bijvoorbeeld cur
sussen en congressen. Bij onderhandelingen met
de gemeenten legt een grotere dienst bovendien
meer gewicht in de schaal.
Het is echter de vraag of de Archivberatungsstelle
het pakket aan voorzieningen dat zij te bieden
heeft op termijn volledig intact kan laten. De tech
nische afdelingen kunnen op dit moment door ge
brek aan personeel en middelen de vraag naar res
tauratiewerkzaamheden en microverfilming niet
meer aan. De oplossing zal moeten liggen in de
centralisatie en gedeeltelijk privatisering van dit
soort werkzaamheden.
Het zal wellicht ook nodig zijn, enkele principiële
keuzes die in het verleden zijn gemaakt nog eens
kritisch onder de loep te nemen. De beschouwing
van archivalia als Schriftdenkmaler is ongetwijfeld
juist en nuttig, vooral als het erom gaat, bezitters
en zorgdragers van archieven te overtuigen van het
belang van hun zorgtaak. Maar deze beschou
wingswijze is niet toereikend als het gaat om het
oplossen van de problemen die met name het be
heer van het jongere archiefgoed en de automatise
ring met zich meebrengen. Deze vergen vrijwel ze
ker een overstap van document- naar informatie
beheer en de keuze voor nieuwsoortige toegangen.
Vooralsnog weet de Archivberatungsstelle op dit
terrein geen toonaangevende rol te spelen.
De Archivberatungsstelle heeft vanaf het begin ge
kozen voor het bevorderen van goed lokaal beheer
van de niet- overheidsarchieven. Zij onderscheid
de zich daarmee van het enigermate naar centraal
beheer neigende Staatsarchiv. De consequent ge
handhaafde keuze voor lokaal beheer heeft de
onderhandelingen met gemeentebesturen zeker
menigmaal positief beïnvloed. Toch moet worden
geconstateerd, dat goed archiefbeheer op dit mo
ment nog lang niet overal is gegarandeerd en dat
dit onder meer samenhangt met de geringe grootte
van veel gemeenten in het noordelijke Rijnland.
Een logische oplossing, waarin ook de archiefwet
van Nordrhein- Westfalen voorziet, is het creëren
van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden.
Dat hier een belangrijke taak voor de Archivbera
tungsstelle ligt, wordt inmiddels ook binnen deze
dienst beseft.
Initiatieven op dit gebied vergen een behoedzame
omgang met de gemeentebesturen. Respect voor
de gemeentelijke autonomie heeft bij de Archivbe
ratungsstelle altijd hoog in het vaandel gestaan,
noodgedwongen én uit overtuiging. Soms zou
men aan deze dienst meer machtsmiddelen toe
wensen. Het is echter de vraag of met grotere for
mele bevoegdheden op de langere termijn zo heel
veel méér te bereiken zou zijn. Leert niet ook de
praktijk van de Nederlandse archiefinspectie dat
dwangmiddelen hun nut hebben, maar dat voor
een duurzaam resultaat overreding en vertrouwen
belangrijker zijn?
Literatuur
a Provinziallandtag - Provinzialver-
band der Rheinlande- Landschafts-
verband Rheinland
h. lademacher, VondenProvin-
zialstanden zum Landschaftsver-
band. Zur Geschichte der landschaft-
lichen Selbstverwaltungder Rhein-
lande{ Köln-Bonn, 1973)
Dezelfde,'Die nördlichen Rhein
lande von der Rheinprovinz bis zur
Bildung des Landschaftsverbandes
Rheinland (1815-1953)', Rheini
sche Geschichte, F. Petri en
G. Droege (red.), 11 (Düsseldorf,
1976) 475-866
'Kultur in der Region', themanum
mer van: lm Blickpunkt{eA. Land-
schaftsverband Rheinland) 18/1
(i99i)
'DienstefürdieRegion', thema
nummervan: Diesmal(ed. Land-
schaftsverband Rheinland), nr. 4
(i993)
b Gemeentelijk archiefwezen in het
noordelijke Rijnland
Archivgesetzgebungundvc im
Arr/w(Archivberatungsstelle
Rheinland, Archivheft 21
(Köln-Bonn, 1989) 9-15 (biedt
o.m. de tekstvan dearchiefwet
van Nordrhein-Westfalen met
commentaar)
p.k. weber, 'KommunalesArchiv-
wesen in der Euregio', DerArchivar
45 (1992.) 571-576
Dezelfdee.a., Handbuch der Kom-
