Yf grhzt!
NASSAU
T HESSEN
KONIGREICH
BAYERN
OCJ
GRHZ
LUXEMBURG
KÖNIGREICH v u.
FRANKREICH
OKIevTÏ
Dinslaken
Geldern
Moers
Kempen/'-'-
•Waldbröl
Siegburg
Düren
AACHEN
rEuskirchftn
Altenkirchen
Eupen
Rheinbach
Montjoie.
n
Schleiden
Wetzlar
"fteuwied
OAdenau
KOBLENZ
Mayen
Cochem
WIESBADEN FRANmjRT,
Simmern.
Bemkastel
Kreuznach
FTM.
LICHTE
Luxemburg
rSaarburg
iPMerzig'
.Ottweiler I
-Saarlouia
Duisburg ^sef^
No
Mülheii
Die politische Einteilung der
Rheinprovinz im Jahre 1830
11—11i Staats - und Provinzgrenzen
Grenz»n d«r Ragiarungsbazirke
Grenzen der Landkraisa
Lichtenberg: 1834 zur Rheinprovinz
Meisenheim: 1866
q Malmedy
Daun
°Prüm
Bitburg
O
Wittlich
O
/TRIER
DARMSTADT
[92]
expliciet op het voorbeeld van de Archivberatungs
stelle \n Westfalen. Nadat in november nog enkele
deskundigen waren geraadpleegd, onder wie de
eerder genoemde O. R. Redlich, die als directeur
van het Staatsarchiv Düsseldorfeen positief advies
gaf, werd in het voorjaar van 1929 door de Provin-
ziallandtagtot oprichting van de Archivberatungs-
stelle Rbeinland besloten.
De Archivberatungsstelle begon haar werkzaamhe
den per 1 april 1929. De leiding werd opgedragen
aan Wilhelm Kisky. Hij kreeg een medewerker in
de persoon van de inmiddels teruggetreden direc
teur van het StaatsarchivRedlich. Op de achter
grond - als curatorium en adviserend lichaam -
fungeerde een Archivkommissionwaarin archiva
rissen uit het hele Rijnland zitting hadden. De
door de provincie ter beschikking gestelde midde
len bedroegen jaarlijks 2 5.000 rijksmark.
De primaire taak van de Archivberatungsstelle lag in
het vakkundig adviseren van bezitters, zorgdragers
en beheerders van archieven ter voorkoming van
het verloren gaan van bescheiden door hetzij nala
tigheid, hetzij vervreemding. Alle andere taken
waren hieraan ondergeschikt. De nieuw opgerich
te dienst richtte zich - anders dan het Staatsarchiv
dat zich vooral op de stadsarchieven had geconcen
treerd - ook in sterke mate op de kerkelijke en par
ticuliere archieven.
De Archivberatungsstelle was nadrukkelijk géén
overheidsinstelling. Nog minder dan bij het
Staatsarchiv kon bij deze communale dienst sprake
zijn van een inspectiebevoegdheid. Dit geldt eens
te meer daar een wet waaraan een dergelijke be
voegdheid had kunnen worden ontleend er niet
was en er ook niet kwam, mede door rivaliteit tus
sen Staatsarchiv en Archivberatungsstelle'm de jaren
'30. De basis waarop moest worden gewerkt was er
een van overreding en vertrouwen: overreding van
de verantwoordelijken voor de archieven van het
belang van goede zorg, gepaard aan bij hen gewekt
vertrouwen in de Archivberatungsstelle als onbaat-
Kaart van de Rheinprovinz in 1830. Uit: D. Kast-
ner en V. Torunsky, Kleine rheinische Geschichte
1815-1986 (Keulen/Bonn, 1987) 10
zuchtige adviseur. Voor dit laatste was van groot
belang dat deze dienst in tegenstelling tot het
Staatsarchiv principieel zelf géén lokale archieven
verzamelde en beheerde maar daarentegen absolu
te prioriteit gaf aan de bevordering van goed ar
chiefbeheer ter plaatse.
In de praktijk werden vele reizen door de provin
cie ondernomen. Deze hadden vaak nog het karak
ter van ontdekkingstochten waarbij onbekende
archieven werden opgespoord en in veiligheid ge
bracht. Zo zorgde bijvoorbeeld Redlich ca. 1931
voor overbrenging van het archief van het water
schap Kleverhamm (zeventiende-twintigste eeuw),
dat hij in een grote kast bij de toenmalige dijkgraaf
op zolder had aangetroffen, naar een veiliger plek.
Het berust sinds ca. 1934 in het stadsarchief van
Kleef. Behalve de materiële zorg stimuleerde de Ar
chivberatungsstelle ook de ordening en inventarisa
tie van archieven (allereerst ten dienste van het be
houd) en de publikatie van inventarissen. Deze
werkzaamheden werden steeds ter plaatse verricht,
ofwel door medewerkers van de Archivberatungs
stelle, ofwel door anderen met steun van deze
dienst. De Archivberatungsstelle bepleitte de aan
stelling van archiefbeheerders en beschikbaarstel
ling van geschikte ruimten, droeg kennis over via
persoonlijke advisering, voordrachten en cursus
sen én zorgde in voorkomende gevallen voor een
tegemoetkoming in de aanschafkosten van mate
riaal.
Het is hier niet de plaats om de wederwaardighe
den van de Archivberatungsstelle in de periode
1933"1945 gedetailleerd te beschrijven. In het al
gemeen kan worden gesteld, dat de nationaal-so-
cialistische regering niet gecharmeerd was van pro
vinciaal zelfbestuur. De Provinziallandtagwtrd in
1933 ontbonden en het provinciaal bestuur onder
gezag van de Oberprasident geplaatst, dat wil zeg
gen onder regeringsgezag. In die lijn past het stre
ven om de Archivberatungsstelle op te heffen, het
geen in 1933 werd beproefd maar mislukte, of on
der gezag van het Staatsarchiv te brengen, wat
uiteindelijk in 1942 plaatsvond.
Na de Duitse capitulatie in 1945 werd de Archivbe
ratungsstelle gedurende een aantal jaren onderdeel
[93]
