Op onze vraag of de instelling het huidige regime
kritisch volgt of zich richt op het verleden, ant
woordde Gruntorad dat de instelling is gesticht om
verboden werken te verzamelen, de hedendaagse
ontwikkelingen worden echter niet uit het oog ver
loren worden. Uit het verleden ontwikkelt zich im
mers het heden en de toekomst.
Klementinum
De Nationale Bibliotheek is gevestigd in een voor
malig Jezuïtenklooster, het Klementinum, in het
centrum van Praag. Ons bezoek concentreerde zich
op conservering en restauratie. De conservator ver
telde over de grootste problemen: geld- en perso
neelsgebrek. Het Klementinum bezit circa 6 miljoen
banden, daterende vanaf de veertiende eeuw, waar
van 3 500 incunabelen en vele duizenden oude druk
ken. In massaconservering gelooft hij niet: elke band
heeft zo z'n eigen specifieke problemen. Daarnaast is
het veel te duur. Hij richt zich op het conserveren
van papier; perkament kan niet worden behandeld
vanwege het ontbreken van een luchtvochtigheids-
en klimaatbeheersingsinstallatie. Verder blijft het bij
preventie (zuurvrij inpakken) en het tijdelijk in
standhouden, zodat later misschien een echte restau
ratie kan plaatsvinden. Men maakt nu rapporten
over de staat van 500 middeleeuwse manuscripten en
legt vast hoe de toestand is en zou behoren te zijn. De
echt slechte stukken worden tijdelijk opgeknapt.
De conservator onderhoudt contacten met bibli
otheken en archieven in heel Europa, waaronder het
Algemeen Rijksarchief in Den Haag. Zo maakt hij
gebruik van het 'restauratierapport', dat in Neder
land is ontwikkeld. Hij kijkt reikhalzend uit naar het
moment dat Tsjechië lid wordt van de Europese
Unie. Dan kan de bibliotheek meedraaien met het
STEP-project.
De middelen waarmee men werkt zijn niet opti
maal. De conservatie-medewerk(st)ers worden on
derbetaald. Toch is hier het aanvezelen uitgevonden
en heeft men een systeem ontwikkeld waarbij in
plaats van water een vacuümmethode wordt ge
bruikt om papier aan te vezelen. Water geeft teveel
schade, zo vond men. Dat de creativiteit niet onder
het gebrek aan middelen leidt, was te zien aan een in
genieus berkenhouten kistje, bestemd voor de op-
Gang in de Nationale Bibliotheek, gevestigd in
het Klementinum te Praag, in gebruik als depot en
werkruimte. Foto: G. Janssen
slag, het vervoer en de raadpleging van oude kostbare
boeken. De kist kan worden opengevouwen zonder
het boek zelf aan te raken. Een andere bijzonderheid
van de kist is een lade, waarin alle overblijvende de
len van een gerestaureerd boek worden opgeborgen.
Tijdens de rondleiding kregen wij de studiezaal te
zien: een prachtige barok-zaal, waar zo n 1000 bezoe
kers per dag een plaats vinden. Het zijn vooral stu
denten die niet de mogelijkheid hebben om thuis te
studeren.
Verder was er een kleine tentoonstelling ingericht
van pronkstukken. Tot onze grote verbazing bleken
het allemaal kopieën te zijn: maketa. Met de hand ge
maakte replica, compleet met schimmelwoekerin
gen en inktvlekken. Ze zijn niet van echt te onder
scheiden.
[246]
Strahov klooster
De bibliotheek van het Premonstratenzer Strahov
klooster in Praag bevat ongeveer 120000 banden,
waarin 180000 verschillende titels zijn opgenomen.
Er zijn 1500 incunabelen en 3000 manuscripten. De
meeste werken zijn in de periode 1650-1750 aange
kocht. De collectie is alleen op auteur toegankelijk.
De communistische tijd heeft ook hier zijn sporen
nagelaten. In 1950 zijn alle religieuze orden opgehe
ven. De Premonstratenzer bibliotheek kwam toen
onder leiding van de centrale staatsbibliotheek te
staan. Vanwege verplaatsingen en ondeskundig be
heer is circa 25% van het bestand verloren gegaan.
Doordat de huidige machthebbers de opheffing van
de religieuze orden als een illegale daad veroordeel
den, kon de bibliotheek weer in het bezit van de Pre
monstratenzer orde terugkeren. Het vroeger gestolen
of verdwenen bezit probeert men nu door 'retrospec
tieve acquisitie' terug te krijgen. Daarnaast is men
bezig met het automatiseren van de catalogus. Op
het moment worden de werken uit de periode 1500
tot 1800 in de computer gebracht. Er zijn beschrij
vingen bij die meerdere pagina's in beslag nemen.
Stadsarchief Praag
De stadsarchivaris van Praag, dr Vaclav Ledvincka,
ontving ons met het symbool van de nieuwe tijd, de
draagbare telefoon, voor zich op tafel. En wat wij
verwachtten, gebeurde: de telefoon ging. Rustig
nam hij op en stond de beller te woord.
Dr Ledvincka vertelde ons over de organisatie van
het Praagse stadsarchief. De archieven, met een tota
le omvang van 17 km en verspreid over acht lokaties,
zijn in 9 afdelingen ondergebracht:
historisch fonds middeleeuwen en ióeeeuw
(oudste stuk: 1158);
archiefmateriaal uit de periode 1784 -1945;
archief 1945-1985;
intermediair archief (nieuwe tijd);
justitiële archieven;
verenigingen, bonden, bedrijven van de stad;
uitzonderlijke stukken en zegels;
geautomatiseerde gegevensbestanden.
Het stadsarchief in Praag is één van de tien regiona
le archieven van Tsjechië. Anders dan de negen an
dere archieven valt het niet onder het ministerie van
Binnenlandse Zaken, maar onder de gemeenteraad
van Praag. Het archief is in 18 51 opgericht en is tot
1953 stadsarchief gebleven. Sinds 1945 is het ar
chief'tijdelijk' gevestigd in een stadspaleis. Voor die
tijd was het gevestigd in het stadhuis. Het stadhuis
heeft echter zo veel te lijden gehad van de gevechten
van mei 1945 dat het verlaten moest worden. Te
vens zijn alle toegangen en veel ander materiaal ver
loren gegaan. In 1997 hoopt men een nieuw ge
bouw te betrekken.
Net als elders heeft ook hier de politieke omwente
ling geleid tot veranderingen. Het bezoekersaantal is
gestegen, met name vanwege de mogelijkheid om
eerherstel en restitutie van vroegere eigendommen
te krijgen. Verder begint langzaam het idee door te
dringen dat een archief meer is dan een depot voor
oud papier. Ook zijn de archivarissen iets beter gaan
verdienen. Aan de andere kant is er na de revolutie
de neiging om het verleden in letterlijke zin uit te
wissen. Het stadsarchief probeert door middel van
voorlichting en advisering dat tij te keren. Dat lukt
vaak wel, maar soms niet: zo zijn de persoonsdossie
rs van de cpts vernietigd.
De Tsjechische archiefwet van 1974 schrijft voor dat
de archieven van overheidsinstellingen bekeken
moeten worden op hun historische waarde. Deze
functie is ook na 1989 blijven bestaan. De opsteller
bepaalt de bewaartermijn in overleg met de histori-
ci/archivisten van het archief. Vaste regels ontbre
ken, behalve dan dat bijzondere archiefstukken en
alles van voor 18 50 wordt bewaard. Voor de rest be
kijkt men in hoeverre de stukken representatief zijn
voor de betreffende organisatie. Uiteindelijk blijft
5% over.
De archiefopleiding is tweeledig. Er is een 'middel
bare', een interne opleiding, aangevuld met studie
aan de filosofie-faculteit. De 'hogere' opleiding be
treft een academische opleiding tot historicus aan de
Keizer Karei Universiteit in combinatie met het bij
vak 'hulpwetenschap van het archiefwezen'. Men
doceert diplomatiek en geschiedenis van het beheer.
Er zijn plannen voor een driejarige baccalaureaat-
opleiding.
U47]
