NETZSCHELARCHIV
allerlei grootse plannen, zoals de uitgave van alle
werken van Goethe, te realiseren. Men wil circa 5000
gedichten publiceren, liefst in i999> het jaar waarin
Weimar de Culturele Hoofdstad van Europa is. Men
streeft ernaar om dan ook de herziene Weimarer Aus-
gabe uit te brengen. Daarnaast wil men ongeveer
20 000 brieven aan Goethe publiceren.
In samenwerking met de universiteit van Saar-
brücken en gesubsidieerd door de Deutsche For-
schungs Gesellschafi is men ook bezig een databank
aan te leggen van alle personen met wie Goethe iets
van doen had. Verder is men van plan allerlei notities
over alledaagse zaken te gaan inventariseren, omdat
deze een goed beeld geven van het leven in de eerste
helft van de negentiende eeuw.
Niet alleen in Weimar, maar ook elders in Duits
land wordt informatie over Goethe bijeengebracht,
o.a. in Düsseldorf, Freiburg en het Schillermuseum.
Men probeert zoveel mogelijk tot onderlinge afstem
ming te komen.
Net als in het Staatsarchief is het bezoekersaantal
in het gsa toegenomen. Sinds 1990 is het verdub
beld. Er worden alleen wetenschappers toegelaten.
Op de vraag of het gsa nu eigenlijk een Germa
nistische bibliotheek is of een persoonsarchief, gaf de
directeur, dr J. Gölz, aan dat men een evenwicht
zoekt tussen beide.
Dresden: Sachsisches
Hauptstaatsarchiv
In 18 3 4 is door de samenvoeging van een groot aantal
zelfstandige archieven het Sachsisches Hauptstaatsar
chiv opgericht. Het huidige pand is sinds 1915 in ge
bruik. In het gebouw is een 'wapenvenster' aange
bracht, waarin de wapens van veertig Saksische ste
den zijn afgebeeld. Dit raam is in 1934 gemaakt, bij
het eeuwfeest van het Staatsarchief. De archieven
hebben de vuurzee van februari 1945 doorstaan: de
bommen zij n niet door het dak geslagen.
Dit archief beheert 36 km archief en 13 5 000 kaar
ten. De archieven bevatten 500000 akten, waaronder
52 000 oorkonden. De bibliotheek telt 6000 titels.
Men ontvangt jaarlijks circa 1500 bezoekers, die
gezamenlijk zo'n 7000 bezoeken afleggen. De studie
zaal is niet groot genoeg om meer bezoeken te ver
werken. Er is een wachttijd van drie tot zes maanden.
De kaartenzaal is indrukwekkend. In een grote
zaal staan lange, brede werktafels met kasten eron
der, waarin de kaarten liggen opgeslagen. In de lam-
brizering zijn naast de ramen kasten gemaakt ter
grootte van een meterkast. Hier staan de grote for
maten opgerold in. Op de galerij zijn nog meer kas
ten gemaakt. In deze zaal zijn voor ons enkele top
stukken tentoongesteld: het grensverdrag tussen
Saksen en Bohemen, de pauselijke bul uit 1520,
waarin de ban over Maarten Luther en zijn aanhan
gers wordt uitgesproken, en de akte van de Vrede van
Mtinster, waarin het einde van de Dertigjarige Oor
log is vastgelegd.
Naast dit gebouw zijn er nog twee bewaarplaatsen in
gebruik: een in Chemnitz en een in Kranitz. Kli
maatbeheersing is er in Dresden niet en de verwar
ming is niet verstelbaar. De relatieve luchtvochtig
heid schommelt dan ook tussen de 50 en 80% en de
temperatuur tussen de -50 en +3 5°C. De nieuw
bouw, die binnenkort betrokken zal worden, is dan
ook meer dan welkom.
In een apart depot in het gebouw zijn 18 000 char
ters ondergebracht. In kluizen staan ze in laden, op
gevouwen in enveloppen. Elke kluis is afgesloten
met een spanjolet, waarvan de greep door het perso
neel wordt meegenomen. Na restauratie worden de
charters niet meer gevouwen, maar in mappen in la-
denkasten bewaard.
Staatsarchief te Praag
We werden ontvangen door de heer Babicka, hoofd
van het Staatsarchief. De negen afdelingen van het
Staatsarchief zijn nu nog over 17 gebouwen ver
spreid. Binnenkort zullen er nog maar drie gebou
wen zijn: het huidige hoofdgebouw, de nieuwbouw
en de nieuwe depots, 16 km buiten het centrum van
Praag.
De heer Babicka hield een voordracht over de ver
deling van de Tsjechische en Slowaakse archieven
sinds de vorming van Tsjechoslowakije in de jaren
1918-1920. Een steeds terugkerend thema hierin is
de asymmetrie tussen Tsje'chië en Slowakije: in het
Staatsarchief in Praag bevinden zich zowel de Tsje
chische archieven als de archieven van het centrale
bestuur van de republiek Tsjechoslowakije, terwijl in
2-44
Gevelsteen boven de ingang van het Nietzsche-
Archiv (Goethe- en Nietzschearchief) te Weimar.
Foto: G.Janssen
het Staatsarchief van Slowakije in Bratislava zich al
leen de archieven van Slowakije bevinden.
De Fluwelen Revolutie van 1989, die de de staatkun
dige splitsing van Tsjechoslowakije in de republieken
Tsjechië en Slowakije tot gevolg had, heeft hierin
nauwelijks verandering gebracht. Men bleef vasthou
den aan het herkomstbeginsel. Alleen in het geval van
kompakten Ganzen werden er archiefbestanden over
gedragen. In de praktijk bleken er weinig kompakten
Ganzen te bestaan. Slechts een paar bestanden zijn
daadwerkelijk aan Slowakije overgedragen. Het ar
chief van de Inlichtingendienst moet nog worden
aangepakt. Over het algemeen verliep de overdracht
in goede harmonie. Alleen met het centrale militaire
archief zijn er problemen. De bestanden van het
Hongaarse en Slowaakse leger konden nog zonder
problemen worden afgeleverd in Bratislava. Toen
echter de archieven van de op Slowaaks gebied gele
gerde legereenheden aan de beurt waren, stuitte dit
op verzet van de Tsjechische krijgshistorici bij de mi
nister van Defensie. Een oplossing is nog niet in
zicht. Aan de Slowaakse en Tsjechische archivarissen
ligt het echter niet, zij werken goed met elkaar samen.
Libri Prohibit!
Dr Jiri Gruntorad, het hoofd van Libri Prohibiti in
Praag, heeft vier jaar gevangen gezeten voor het uit
geven van verboden boeken. Libri Prohibiti, een bi
bliotheek van verboden boeken en andere verboden
publikaties uit de periode 1968-heden, is een parti
culiere instelling. Bewust heeft men dit na de Fluwe
len Revolutie zo gehouden om de onafhankelijkheid
te bewaren. De bibliotheek krijgt nu wel financiële
steun van de overheid. Een kwart van de jaarlijkse
kosten wordt hiermee gedekt. Het Internationaal In
stituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam was
één van de eerste subsidiegevers van Libri Prohibiti:
hetiiSG betaalde de huur van het pand. Het ministe
rie van Buitenlandse Zaken financierde de aankoop
van computers.
In 1978 is Gruntorad begonnen met de opbouw
van de collectie. De collectie omvat boeken, tijd
schriften, pamfletten, brochures, kranten, video's,
geluidsbanden etc. Alles wat onafhankelijk van de
censuur is uitgegeven, zowel in het binnenland als in
het buitenland, wordt verzameld.
In 1968 werden de eerste titels buiten de censuur
verspreid. Vanaf 1970 verschijnen politieke pamflet
ten en de eerste literaire werken tegen de Russische
bezetting. Opmerkelijk is dat deze werken niet van
wege de inhoud, maar vanwege de auteurs die vaak
marxistisch waren, werden verboden.
De bloeitijd van de verboden literatuur valt in de
jaren '80, na Charta '77. Naast circa 300 tijdschriften,
werden er in deze jaren duizenden boeken uitgege
ven. De huidige collectie omvat nu zo'n 4000 titels,
maar er worden nog steeds nieuwe, onbekende uitga
ven gevonden. Alles wordt gecatalogiseerd en in een
kamer opgeslagen. Behalve literatuur en documenta
tie is er ook materiaal dat we archief kunnen noemen:
documenten die door stichtingen uitgegeven zijn, zo
als Charta '77, en documenten van personen.
Libri Prohibiti ontvangt 10 tot 12 bezoekers per
dag, vooral studenten. Alles kan geraadpleegd wor
den. Als er meer exemplaren van een bepaalde uitga
ve zijn, kan tegen een borgsom geleend worden.
[245]
