(waartoe ook de politiek en de wetgeving behoor
den) te zien. Opmerkelijk was een rapport van een
geheim agent aan de Russische minister van Handel
en Nijverheid inzake een geheim verdrag tussen het
Nederlandse Landbouw Export Bureau en de Deut
sche Handelsstede over de levering van landbouw-
produkten aan het Duitse leger in 1917.
De stagiaires werden van meet af aan met de proble
matiek van het Franse archiefwezen geconfron
teerd, aangezien bij de aanvang van de stage een sta
king van het voltallig personeel van de 'Archives Na
tionals' uitbrak. Deze staking zou 10 dagen duren,
één van de langste uit de geschiedenis van de 'Archi
ves Nationales', en had tot gevolg een toezegging
door de regering van een aanzienlijke uitbreiding
van het magazijnpersoneel. De periode van de Fran
se verkiezingen werd trouwens gekenmerkt door
grote stakingsactiviteit in Parijs.
Het Franse archiefwezen:
opleidingen
je kunt in Frankrijk met verschillende opleidingen
archivaris worden. Allereerst is er natuurlijk de
'Ecole des Chartes' (1821), die eigenlijk vooral filo
logen opleidt. De 'Ecole des Chartes' leidt voor een
deel ook wetenschappelijke bibliothecarissen op.
Zij is één der 'Hautes Ecoles', dat merkwaardige
produkt van de Franse Revolutie, dat parallel loopt
aan het universitair systeem, maar daar niets mee
van doen heeft. Tot een 'haute école' wordt men
toegelaten nadat men een 'concours' gewonnen
heeft. Om het gebrek aan praktische scholing bij de
Franse archivarissen-in-spe te ondervangen, bestaat
sinds 1991 de 'Ecole de Patrimoine', een kopstudie
op de 'Ecole des Chartes', waarvoor echter slechts
een beperkt aantal chartisten wordt toegelaten.2 Al
leen zij hebben in principe het recht de hoogste kas
te van het Franse archiefwezen te betreden: die der
'conservateurs'. Deze 'Ecole' herbergt ook de kop
studie voor bibliothecarissen en museumdirecteu
ren. In mei staakten de leerlingen van de 'Ecole des
Chartes' enige dagen om te protesteren tegen de
vermindering van het aantal plaatsen aan de 'Ecole
de Patrimoine' dat de chartisten in het vooruitzicht
werd gesteld: 28, tegen 40 licentiaten.3 Daarbij
moet worden aangetekend dat het hier eigenlijk om
een dienstopleiding gaat. De leerling die tot de
school is toegelaten wordt betaald als 'leerling-amb
tenaar' en tekent een contract waarmee hij zich voor
10 jaar aan de overheid verplicht. In ruil daarvoor
garandeert de overheid hem een baan. De laatste ja
ren worden door de overheid echter geen vacatures
meer opgevuld. De laatste staking van de chartisten
dateerde alweer van 1848, toen 'het recht op arbeid'
één der leuzen was van de Februarirevolutie.
Bovendien bestaat sinds enige jaren de mogelijk
heid aan de universiteiten van Mulhouse, Angers,
Toulouse en Lyon archivistiek te studeren op kandi
daatsniveau, doctoraal niveau en postdoctoraal ni
veau. Er is veel tijd ingeruimd voor paleografie en
praktische werkzaamheid. Het hoogste niveau ont
loopt het Nederlandse doctoraal archiefschool
niet. Opmerkelijk genoeg komen deze archivarissen
vooral in de contemporaine archieven (ministeries,
banken, ondernemingen) te werken. De archivaris
van de 'Banque de France' is een laureate van de
universiteit van Mulhouse. Slechts eens per jaar
wordt (sinds kort) een conservateurschap van de
'Direction des Archives' opengesteld voor een uni
versitair archivaris 'van uitzonderlijk niveau'.
Sinds i960 bestaat het 'Institut Nationale des Tech
niques de la Documentation' (een onderdeel van de
'Conservatoire Nationale des Arts et Métiers dat
na één jaar documentaire informatieverzorgers afle
vert. Toelatingseis voor deze opleiding is een (univer
sitair) doctoraal én een 'concoursIn Frankrijk
maakt men een duidelijk onderscheid tussen archi-
vistes' en 'documentalistes'. Er werken echter ook
'documentalistes' op de Archives Nationales, in de
lagere echelons: t.b.v. studiezaaldienst en inventari
satie.
Het Franse archiefwezen:
organisatie
De 'Direction des Archives de France' staat aan het
hoofd van het Franse archiefwezen. De 'Direction
leidt de 'Archives Nationales' te Parijs. Daarnaast is
er een 'Inspectiongénérale': vier 'inspecteurs-géné-
raux' voor geheel Frankrijk, elk verantwoordelijk
[156]
voor een vierde deel van het grondgebied (er zijn mo
menteel drie vacatures). Zij moeten vooral de depar
tementale archieven ter plaatse controleren en ad
viseren. Daarnaast is er een 'Service technique', die
adviseert t.a.v. de bouw en inrichting van de archief
gebouwen. Bovendien is zij verantwoordelijk voor
de normalisatie van de zoekinstrumenten. Curieus is
de afdeling 'Célebration nationale', die aan de 'Di
rection des Archives' is toegevoegd. Deze afdeling
coördineert nationale herdenkingen als de viering
van geboortedagen van beroemde Fransen e.d.
Een onderdeel van de Archives Nationales is de 'sec
tion des missions' (sinds 1982).4 De archiefvorming
der Franse ministeries is niet gecentraliseerd, maar
vindt plaats op het niveau der 'bureaux' die a.h.w.
autonome cellen binnen de administratie vormen.
Er is dus ook geen centrale registratuur. Bij de Fran
se ministeries zijn ordeningsplannen nog een zeld
zaam verschijnsel.
Op het programma stond een bezoek aan deze
missionaires'. Onder leiding van een 'conservateur'
van de 'Direction des Archives' bewerken enkele do
cumentalisten in het hart van de archiefvormer in
samenwerking met de administratie de archieven als
de voorbereiding op de latere overbrenging. Zij
maken het archief toegankelijk via een geautomati
seerd systeem varenne (dat in verschillende minis
teries gebruikt wordt). 'Tableaux de gestion' (vernie-
tigingslijsten) en overbrengingsborderellen ('borde
reaux de versement') worden door hen aangemaakt
en onderzoekers worden door hen ontvangen. De
'missionaires' moeten de archiefvormers ook op alle
niveaus bewust maken van het verschijnsel 'archief'
en hen voorlichten over de wetgeving daaromtrent.
Zij werken nauw samen met het centrum voor con
temporaine archieven in Fontainebleau. De samen
werking met de ministeries van Justitie en Financiën
is slecht; zij accepteren geen 'missionaires' en ont
trekken zich daarmee aan controle door de 'Archives
Nationales'.
Ik zelf koos hier voor een bezoek aan de 'mission au
bureau du premier ministre'. De premier neemt in
Frankrijk een spilfunctie in, aangezien hij door de
president wordt benoemd, maar alleen door het
parlement kan worden ontslagen. De premier stelt
vervolgens het kabinet samen. Sommige ministers
zijn in feite staatssecretarissen van de premier. De
belangrijke stukken 'op beslisniveau' bevinden zich
dan ook in het archief van de premier. J. Luquet, die
hier de leiding heeft, vertelde dat de meeste dossiers
pas openbaar zijn na 30 of 60 jaar. Niettemin kan
een onderzoeker altijd voor een individueel dossier
ontheffing vragen - en krijgt dat voor de meeste dos
siers ook. Hier openbaarde zich een interessante pa
radox. Bij een lange openbaarmakingstermijn van
een fonds zal de archiefvormer eerder geneigd zijn
individuele dossiers vrij te geven. Bij een korte
openbaarmakingstermijn van een fonds zal de ar
chiefvormer juist geneigd zijn zoveel mogelijk af te
schermen.
Bij de oprichting van de 'Archives Nationales' in
1790 heeft men de archieven van de monarchie uit
400 verschillende depots geconcentreerd in Parijs
en ondergebracht in 'séries'. Deze series worden
aangeduid met een of meer letters. Aan deze inde
ling lag aanvankelijk het pertmentiebeginsel ten
grondslag. Op basis van het respect des fonds (ver
plicht gesteld in 1841) werden fondsen in hun ge
heel in deze series ondergebracht.5 Een cijfer voor
de letter(s) duidt een 'sous-série' aan, het cijfer er
achter het inventarisnummer: bv. 11 jj 5233. In
1979 is besloten alle archieven van na 1940 onder te
brengen in de nog openstaande serie W. Deze ar
chiefindeling heeft tot voordeel dat in elk departe
mentaal archief voor wat de negentiende- en twin-
tigste-eeuwse archieven betreft dezelfde materie
zich in dezelfde serie bevindt. De archieven be
treffende militaire aangelegenheden bevinden zich
bijvoorbeeld in elk departementaal archief in de se
rie R. Daarnaast kent men in Frankrijk ook het be
grip 'série' in onze betekenis van het woord 'serie'.
In Frankrijk worden de fondsen genummerd in
volgorde van hun overbrenging. De 'série' 1 iw met
de dossiers 1-50 kan bijvoorbeeld een deel zijn van
een ministerieel archief 1944-1966, dat is overgedra
gen in september 1979. Als tien jaar later nog eens
50 dossiers van dit archief 1967-1988 wordt overge
dragen krijgen die bijvoorbeeld de nummers 928W
1-50. Bij de overbrengingsakte is een dossierlijst ge
voegd ('bordereau de versement', sinds 1940), die
veelal de enige toegang blijft op het fonds. Alleen als
er een bijzondere belangstelling voor bestaat wordt
[i57]
