lijke vorm. Hun vragen hadden steeds te maken met
het goederenbeheer, met de status van hun recht
stitels en met het verloop van rechtsgeschillen. De
rechten van de abdij werden door de eeuwen heen be
twist en het archief moest deze aanvallen afweren.
Het archiefstuk was 'eine Brustwehr widrig alle
Ansprüche widrig gesinnter Nachbarn'.76 Het beheer
bestond daarin dat abt en provisoren erop toeza
gen dat het abdijbezit voldoende rendeerde. Daartoe
werden pachtcontracten bijgesteld, inkomsten en
uitgaven voortdurend bijgehouden. De archivalia,
niet alleen de schenkingsakten, maar ook de stille ge
tuigen van vele eeuwen uitbating, zoals pachtregisters
en inkomstenboeken, werden bewaard als evenzovele
bewijzen van de rechten, die de abdij op haar bezit
tingen kon doen gelden. Ook getuigden zij van het
gewoonterecht, dat zich door de tijd had gevormd en
waarnaar de abdij handelde en dat zij hiermee kon
staven.
De stukken werden geordend volgens de plaatsen,
waar de abdij gegoed was. Iedere plaats had zijn ei
gen lade capsagenummerd 1-164) 'n drie ladekis-
ten, die in geval van nood snel meegevoerd konden
worden en waarin dus de belangrijkste oorkonden
werden opgeborgen. Achterop elke oorkonde staat
in welke lade hij thuishoort. Lefevre heeft de volle
dige alfabetische ordening van deze laden gepubli
ceerd.77 Sommige plaatsen staan op verschillende
laden vermeld, doordat de bezittingen in die plaat
sen, veelal van verschillende aard, van verschillende
exploitatiecentra afhingen.78 De archivaris maakte
bij de ordening gebruik van een tabel, waarop de in
deling van de kasten staat geschreven. De overige ar
chivalia werden in zeven aparte reeksen gerang
schikt, met elk een eigen afdeling of Iade in de ar
chiefkasten tegen de muur van het abdij-archief. De
eerste reeks bevatte stukken van processen, die over
rechtstitels waren gevoerd. De tweede reeks bevatte
registers van ontvangsten en uitgaven van de abt en
zijn provisoren. De derde reeks bevatte cijnsboeken,
leenboeken 'en andere boeken die daartoe behoren',
vermoedelijk dus ook de pachtboeken. De vierde
reeks bevatte 'varia, waaronder vele zeer noodzake
lijke stukken', een allegaartje van stukken die veel
gebruikt werden.7® De vijfde reeks bevatte hand
schriften met diverse aantekeningen, zoals de dertig
banden, die Egidius die Voecht had volgeschreven.
De zesde reeks bevatte rentmeestersrekeningen en
de zevende reeks was wederom een slechts vaag afge
bakende rubriek betreffende zaken 'die zowel over
onze zaken gaan als over andere zaken'.80 Men zou
deze indeling een praktisch-inductieve archivistiek
kunnen noemen.8'
Van Hulsel gaf aan hoe men in dit archief een oor
konde kon terugvinden: 'Als ik door ziekte of bij
voorbeeld door verhindering niet naar het archief
kan gaan zeg ik tegen een confrater: 'Zoek de oor
konde van 1284 in de lade van Arschot 128'. Die
confrater bekijkt de tabel en zoekt onder Arschot. In
dat vierkant ziet hij dat lade 128 onder E staat ofte
wel in kist E, waar hij op numerieke volgorde de ge
wenste lade 128 vindt, waar hij de oorkonde, die
daar in bundeltjes bijeen wordt gehouden, zoekt van
het jaar 1284 en nadat hij het bundeltje heeft open
gemaakt, haalt hij de gezochte oorkonde tevoor
schijn.' Hij waarschuwde er echter voor telkens de
geleende stukken nauwkeurig terug te plaatsen. Van
Hulsel merkte op dat veel oorkonden verloren wa
ren gegaan, doordat zij bij een rechtzaak aan de rech
ter waren afgegeven en vervolgens kwijt waren ge
raakt. Daarom stelde hij voor een uitleenregister aan
te leggen, om bij te houden waar de oorkonden ble
ven.82 Het was hem bovendien opgevallen dat de
rechtstitels van nieuw verworven bezit of afgestoten
bezittingen niet dienovereenkomstig waren geregis
treerd.83
De archivalia van Averbode zijn momenteel geor
dend naar hun materiële staat en niet naar hun in
houd. Vandaag de dag mag dit criterium in archivis-
dsche kring weer zeer vooruitstrevend zijn, dit heeft
wel tot gevolg dat soortgelijk materiaal ver uiteen
staat gerangschikt. De oorkonden zijn in één serie,
zoveel mogelijk in chronologische volgorde achter
elkaar geplaatst. Met de 'registers' is hetzelfde gedaan
en de overige losse stukken uit de archiefkasten zijn
in omslagen ('liassen') verzameld en ook achter el
kaar geplaatst. Steurs heeft in zijn overzicht een po
ging gedaan tot herinventarisatie van het 'econo
misch' archiefmateriaal. Behalve 872 registers her
bergt het archief van Averbode 3585 oorkonden
(1135-1793) en 108 bundels of'liassen' met stukken
betreffende diverse onderwerpen.84
152.
Jar.wns
^VprstV
rLaakda
Wesfmöftrbeel
■+- -+-
Deurne
Blaubel
En erge it
vWolfsdoj
Gij mei
V/
lesselbr]
Linkhou'
Fregment van de Michelinkaart 213 (België) met
daarop aangegeven dorp en abdij Averbode.
Tabel 2: De oorkonden van de abdij van Averbode, 12e-
18e eeuw. (Tussen de cijfers voor het vrouwencon
vent Keizerbos; tussen de cijfers voor de abdij van
Grimbergen.)85
12^ eeuw:
70
(19)
13^eeuw:
522
[36]
(140)
I4^eeuw:
555
cc
15^eeuw:
835
[26]
i6^eeuw:
00
00
[27]
I7^eeuw:
697
[33]
18^ eeuw:
67
[6]
totaal:
00
[176]
6
Besluit
Ook in de Middeleeuwen kende een archief dus een
systematische indeling, overeenkomstig de admini
stratieve taak van het orgaan.86 Het valt op dat een
archivisdsche systematiek in Averbode pas werd
doorgevoerd bij gelegenheid van een administratieve
hervorming. Administratieve hervormingen zijn een
normaal verschijnsel in het middeleeuws abdijbe-
heer. In de abdij van Egmond liet abt Wouter in 1130
een goederenregister opstellen om het verwaarloosde
beheervan deabdij te hervormen.87
De echte archivering begon pas eind zeventiende
eeuw, toen archivaris Arnikius Aertnijs een eerste re
gistratie van de archivalia opmaakte.88 Deze kon
echter een eeuw later de toets der kritiek volgens ar
chivaris Van Hulsel niet doorstaan.8® Aertnijs ver
vaardigde bovendien enige handzame kopieën van
het kaartboek van de abdij. Abt Stephan van der
Steghen (1698-1725) vervaardigde ook een index op
archivalia.®0 Tegelijk zagen wij een discrepantie op
treden tussen de ordening en het gebruik. Ofschoon
abt Arnold van Tuldel al gemaand had om toch voor
al nieuwe oorkonden bijtijds te registreren werd aan
de ordening minder aandacht besteed; het archief
diende tot hulpmiddel en men doorbrak de bestaan
de ordening naar believen.
Het belang van het archief voor de abdij lag daarin
dat hier haar rechtstitels werden bewaard van haar
[i53]
