huussen jr., a.h., 'Geschied-
meling onveranderd zijn gebleven, mlg's kenmer
ken zich, zonder richtlijnen op dit gebied, uiteraard
door de mogelijkheid dat ongemerkt veranderingen
aangebracht kunnen worden.12 Elektronische data
banken worden op dit moment vooral ingezet bij
het verwerken van omvangrijke informatiestromen
en het administratief actualiseren van gegevens. Nu
bevatten bronnen vaak marginalia waaraan de histo
ricus informatie over in de gegevens aangebrachte
veranderingen kan ontlenen. En in die gevallen
waarin aantekeningen in de marge niet voldoende
waren om alle veranderingen aan te geven, werden
nieuwe documenten gemaakt en de oude gearchi
veerd. De historicus had graag gezien dat de in de
mlg's aangebrachte veranderingen op enigerlei wij
ze zouden worden geregistreerd.23 Het is echter zeer
de vraag of archiefvormende instanties op korte ter
mijn bereid zullen zijn de extra inspanningen op
zich te nemen die noodzakelijk zijn om de 'ontwik
keling' van in mlg's opgeslagen informatie in de
toekomst te kunnen achterhalen. Uiteraard hebben
informatiemanagers en systeembeheerders, de eerst
verantwoordelijken voor het informatiesysteem,
meer oog voor de werkelijke kosten en baten nu, dan
voor de onzekere immateriële opbrengsten in de
toekomst.
Ik wil u niet vermoeien met meer problemen, maar
één kan en wil ik u tot slot niet onthouden. In toene
mende mate maken overheidsinstanties gebruik van
materiaal dat afkomstig is van anderen. Ook Kordes
heeft daarop al gewezen bij zijn beschrijving van de
multi-functionele werkplek van de toekomst.24 De
'kantoortuinen' van de overheid zullen niet langer de
beschutte binnenplaatsen van onze maatschappij
zijn, maar overwoekerd raken door de onstuitbaar
oprukkende informatie-wildernis. De waarschijn
lijk juiste conclusie dat archieven in de toekomst in
elektronische vorm onderdeel van de informatie
voorziening zullen worden25, bevat een implicatie
voor het selecteren en opslaan van archieven die nog
weinigen hebben gezien. Immers, het onderscheid
tussen 'verplichte' opslag van overheidsarchieven en
de 'vrijwillige' opslag van particuliere archieven ver
vaagt wel heel sterk als de overheid gebruik gaat ma
ken van en bijdraagt aan externe, dus particuliere, in
formatiebanken. Afgezien van problemen omtrent
de herkomst en betrouwbaarheid van het materiaal
houdt dat ook in dat van een aantal 'beslissingen' niet
langer vastgesteld kan worden wie die op grond van
welke informatie heeft genomen. Sterker nog, ik ver
wacht dat sommige (overheids) beslissingen in het
geheel niet meer door de overheid genomen zullen
worden, maar totstandkomen als een resultaat van
de interferentie van informatiestromen, afkomstig
van zowel de overheid als van particuliere databan
ken.26 Het 'administratief belang' vereist dat in der
gelijke gevallen ook het 'particuliere' materiaal door
de overheid wordt gearchiveerd! Voor historici is dat
een prettig vooruitzicht, maar hoe zullen de archief
diensten daar tegenover staan? Zal het betekenen dat
het in Documenten uit de tijdonXMeWAacAAt 'processce
nario' - een actieve rol bij de bouw en implementatie
van informatiesystemen van de overheid - de archief
inspectie dwingt in een vroeg stadium bij particulie
re databanken op bezoek te gaan?
Documenten uit de tijdvormt een fase uit het project
dat uiteindelijk de archiefdiensten moet voorberei
den op de toekomst. Daar archieven functioneren als
intermediair tussen archiefvormende instanties en
de historicus van de toekomst, is het niet verwonder
lijk dat de voorgestelde en te verwachten veranderin
gen voor de archiefdiensten veel groter zijn dan die
voor de historici.27 Opvallend is dat in Documenten
uit de tijd At in Omslag in opslag bepleite benadering
niet als leidraad heeft gediend en dat stemt tot tevre
denheid. Een archiefverzameling van alleen het voor
het functioneren van de overheid belangrijkste ma
teriaal in m lg 's is niet datgene waar de historicus van
de toekomst op zal zitten te wachten. Hoe vaag het
ook moge klinken: archieven dienen ook in de toe
komst hun cultureel belang te houden. Nu archieven
steeds meer informatie ('documenten', registraties,
e.d.) in digitale vorm kunnen en zullen opslaan, die
nen daarom de selectiecriteria voor het vaststellen
van het te bewaren materiaal veel meer ruimte te la
ten voor 'culturele investeringen in de toekomst'. De
i,n de discussienota Archieven bewaren: cultureel in
vesteren in de toekomst geformuleerde visie kan
daarbij als uitgangspunt dienen.
Daarnaast en in samenhang daarmee zal een deel van
de 'vrijkomende' opslagruimte - digitale informatie
neemt veel minder ruimte in beslag dan op papier
vastgelegde gegevens - noodzakelijkerwijs benut
[138]
moeten worden voor archieven uit de particuliere
sector, juist vanwege het administratieve belang. De
huidige tendens tot het privatiseren van overheidsta
ken en de vervagende grenzen tussen overheid en pri
vate sector maken een dergelijke stap onvermijdelijk
en voor een goed functionerende informatievoorzie
ningvan de overheid zelfs gewenst.
Historici, op hun beurt, zullen diep moeten naden
ken over de gevolgen van de automatisering en het
ontstaan van mlg's voor hun vakgebied. Ongetwij
feld zal het historisch onderzoek zich aanpassen aan
de nieuwe situatie, maar dat zal niet kunnen voordat
historici zich hebben verdiept in de informatiekun
dige consequenties van het onderzoek 'nieuwe stijl'.
Voor zinvol onderzoek op basis van mlg 's kan de his
toricus echter niet volstaan met die kennis, maar zal
hij zich ook moeten richten op de systeemtheoreti
sche aspecten van de informatievoorziening. Wat dat
betreft is de achterstand op de archivaris groot: niet
voor niets wordt regelmatig de vrees uitgesproken
dat de toekomstige historicus veel afhankelijker zal
zijn van de 'expertise' van archivarissen.29
De cultureel-historische bezitsvorming van een sa
menleving is te belangrijk om aan systeembeheerders
en informatiemanagers alleen over te laten. Archief
diensten en historici zijn de eerstaangewezenen om
bij de huidige omslag richting te geven aan de inves
teringen noodzakelijk voor culturele bezitsvorming.
De archiefwereld heeft duidelijk gemaakt dat te heb
ben begrepen, nu de historische wereld nog.
Summary
How modern are historians to be
come? The impact of digitised sources The
consequences of information technology for future
historians have hardly been discussed in the Nether
lands. In view of developments abroad, however, a
consideration of the possibilities ««^/impossibilities
of information technology has now become highly
relevant. Expectations regarding the possibilities of
electronic data collecting are still (too) high in this
country. Although research will undoubtedly be
come less time-consuming and more efficient, the
historian will also lose something: the possibility of
stumbling upon unexpected material. This 'histori
cal sensation' is an important component of histori
cal research.
Literatuur
Algemene Rekenkamer, Archiefbe-
heeren -behoud bij hel Rijk Cs Gra-
venhage, 1988).
Algemene Rekenkamer, Machine
leesbare gegevensbestanden. Archive
ringen beheer bij het Rijk. Onderzoek
opgedragen aan F. G. Kordes ter gele
genheid van zijn afscheid als President
van de Algemene Rekenkamer op
31 oktober 1991 ('s Gravenhage,
1991).
albada, van, 'Het gebruik van
databases in archieven', Cahiers voor
de Geschiedenis en Informatica, 1
(1988)61-68.
Anderson, s., 'The Future of the
Present-Theesrc DataArchive
asaResource Centreofthe Future',
History and Computings (1992).
bogue, a.g.,'The historian and
social science data archives in the
United States', in: R.I. Hooferbert
JMClubb, Social science data
archives: applications andpotentials
(Beverley Hills/London, 1977)
45-68.
BOOMGAARD, J.E.A., R.S. JONKER
enj.c. van der ploeg, 'Archief-
zorgen informatietechnologie',
Nieuws van Archievenw (1992)
nr. 3, bijlage.
boonstra, o.w.a.,'Archievenen
historische informatiesystemen',
Cahiers voorde Geschiedenis en Infor-
maticar, (1989) 7-18.
Documenten uitdetijd. Behouden
beheer van digitale informatie, eind-
rapportmlg -projectfase2a: voor
bereidingen onderzoek, in opdracht
van de Algemene Rijksarchivaris en
de gemeente-archivarissen van
Amsterdam, 's-Gravenhage, Rotter
dam en (Arei:/)f('s-Gravenhage,
1993)-
doorn, p.k.,'Mogelijkhedenen
onmogelijkheden van een Neder
lands Historisch Data Archief',
Cahiers voorde Geschiedenis en
Informatical (1988)79-100.
DOORN, p. H. MATTHEZING,
'After the Flood: Archiving Electro
nic Records in the Netherlands',
History and Computings (1992)
higgs, e.,'Machine-Readable
Records, Archives and Historical
Memory', History and Computings
(1992).
[l39]
