echter nog niet veel méér bieden dan seminars en
opleidingen.
Een praktische aanwijzing gaf de Duitse verte
genwoordiger Rumschöttel uit Beieren door te wij
zen op de noodzaak van een goede inventarisatie
van de archieven waar het nu daadwerkelijk om
gaat. Dit werd door diverse deelnemers onder
steund en de vertegenwoordiger uit Brussel stelde
dat een dergelijke inventarisatie voor de Europese
Gemeenschap inmiddels is afgerond. Ook de mo
gelijkheid van grote, internationale microverfil
mingsprojecten werd door de Italiaanse vertegen
woordigster aan de orde gesteld, vanwege de een
voudige verspreiding van gegevens die hiermee
mogelijk is.
Uitwisseling van vakkenis
Binnen dit stond de uitwisseling van informatie en
vakkennis en van archivarissen zélf tussen de ver
schillende landen centraal. Sharon Thibodeau uit
Washington sprak over de vaak tegenstrijdige inter
pretatie en het gebruik van vaktermen en de taal
barrières. Alleen al de term 'archives' leverde pro
blemen op. In Groot-Brittanië en de usa verstaat
men hieronder alle documenten bewaard in een ar
chiefgebouw en in Frankrijk dekt de term datgene
wat de Engelstaligen 'records' noemen. De lange
lijst van vergelijkbare gevallen maakte het volgens
haar zondermeer noodzakelijk een nieuwe archief
terminologie op te stellen op basis van universele
standaarden en maten in het archiefwerk.
De tweede spreker Richard Hyuda uit Canada
concentreerde zich op de coördinatie van het archi-
vistisch onderzoek en de verspreiding van profes
sionele informatie. De Internationale Archiefraad
diende hierin het alléénrecht te hebben. Stimule
rend kan de automatisering en informatisering
werken, vanwege de talloze mogelijkheden die
hiermee ontstaan, bijvoorbeeld het ontwerpen van
netwerken. De voorsprong en ervaring die het
bibliotheekwezen op dit gebied al heeft moet be
nut en ter voorbeeld genomen worden door de ar
chiefwereld. Naast netwerken en databanken van
archiefbronnen, zou ook archivistische vaklitera
tuur door middel van automatisering wereldwijd
toegankelijk gemaakt moeten worden. Een aan
zet hiertoe is ondermeer gegeven door onze Neder
landse collega Herbert Adam met het archlist-
programma. Vergelijkbare programma's zijn arch-
bib in Canada en Informacion Bibliographica in
Spanje.
In de discussie die hierna volgde werd geconsta
teerd dat Engels toch duidelijk de voertaal aan het
worden is en dat Duits het Frans van de tweede
plaats verdringt. Een groot probleem vormen de
Oosteuropese landen waar tot voor kort veel men
sen tijdens hun opleiding voor Russisch gekozen
hebben als tweede taal en die nu met een flinke ach
terstand geconfronteerd worden. De Duitse taal
bleek voor het merendeel nog de beste optie te zijn.
Uitwisseling van vakmensen
Wat is het doel en welke zijn de mogelijkheden van
de uitwisseling van vakmensen? Maarten van Bo
ven, rijksarchivaris in Noord-Brabant, en zijn colle
ga Klaus Oldenhage uit Potsdam lieten over deze
kwestie hun licht schijnen. Het Duitse verhaal con
centreerde zich vooral op de gevolgen van de een
wording en het tekort aan professionele archiva
rissen in het vroegere Oost-Duitsland. Vóór de
unificatie bestond er overigens een regelmatige uit
wisseling van archivarissen tussen de Oost-Europe
se landen Bulgarije, Tsjechoslowakije, Polen en
Roemenië met Oost-Duitsland. Een geslaagde uit
wisseling in deze tijd met Duitsland is moeilijk,
enerzijds vanwege de taalbarrière en anderzijds
vanwege het Duitse archief- en registratuursys
teem. Uitwisselingsprogramma's voor archivarissen
zouden dan ook primair als doel moeten hebben
het leren kennen van bronnen die van belang kun
nen zijn voor de geschiedsbeoefening; dus de histo
rische invalshoek!
Heel anders was het verhaal van Maarten van
Boven, die overigens als enige gebruik maakte van
een overhead-projector om zijn verhaal te visualise
ren. Hij schetste een beeld van de arbeidsmarkt in
Nederland waar de hogere posten ('senior posts')
over het algemeen bezet zijn door betrekkelijk jon
ge archivarissen waardoor statistisch alleen al verti
cale mobiliteit nauwelijks mogelijk is. Extra zwaar
getroffen worden hierdoor de ambtenaren met een
[234]
middelbaar archiefdiploma, die vaak geen enkel
carrièreperspectief hebben. Alleen horizontale mo
biliteit is een mogelijke optie, maar dat laatste komt
ook maar heel beperkt voor en is ook niet altijd zo
aantrekkelijk. Verademing in deze verstopte situ
atie zou gebracht kunnen worden door een uitwis
seling tot stand te brengen met het buitenland, bij
voorbeeld België en Duitsland, allereerst door mid
del van stages en kortdurende opleidingen, daarna
gevolgd door meer permanente overplaatsingen.
Uit de discussie kwam naar voren dat de Nederlan
ders in ieder geval bekend stonden om hun neiging
tot mobiliteit en hun talenkennis. Angelika Men-
ne-Haritz van de Archivschule in Marburg gaf aan
dat de opleiding voor aspirant-archivarissen uit de
voormalige ddr voor wat betreft de 'höhere' (onze
hogere opleiding) en de 'erhobene Dienst' (onze
middelbare opleiding) met speciale introductie- en
kennismakingsrondes begin dit jaar een goede start
gemaakt heeft en dat het tekort aan vakmensen op
korte termijn weggewerkt zal worden. De nood
zaak van extra impulsen uit het buitenland zag zij
vooralsnog niet. Een specifiek Nederlands pro
bleem bij een mogelijke uitwisseling wordt veroor
zaakt door de grotere nadruk die gelegd wordt hier
te lande op het semi-statische en dynamische ar
chiefbeheer. Het beroepsbeeld en de invulling van
het vak verschillen toch wel degelijk.
Archieven
en historisch onderzoek
Pedro Gonzalez uit Madrid behandelde een databa
se-programma dat mogelijkheden biedt voor raad
pleging over lange afstanden. Spanje koestert dui
delijk internationale aspiraties met dit programma,
gezieij de in gebruikname hiervan in Mexico en Ar
gentinië.
Na een gedetailleerde en uitgebreide demonstra
tie van dit programma kwam Regula Nebiker uit
Bern met een vlot, verfrissend verhaal over de toe
komstige geschiedenis van Europa (de pré-integra
tie periode). Haar verhaal richtte zich ondermeer
zeer zakelijk op de op romantische gedachten geba
seerde afwijzing van de Zwitserse bevolking in een
referendum van de mogelijke toetreding tot de Eu
ropese Gemeenschap. De mogelijkheden van een
integrale Europese geschiedsschrijving werden on
dermeer in de jaren tachtig onderzocht door Hel
mut Kaelble in Aufdem Weg zu einer Europdischen
Gesellschaft. Eine Sozialgeschichte Westeuropas 1880-
ip8o (München, 1987). Kernpunt van deze studie is
dat sinds de Tweede Wereldoorlog de sociale inte
gratie bijna tegengesteld verloopt aan de economi
sche eenwording. Over de rol van de archieven in
deze veranderende maatschappij valt op te merken,
dat zij méér dan vroeger een stempel gaan drukken
op het verloop van de geschiedenis door bijvoor
beeld de openbaarheid en de toegankelijkheid te
garanderen voor de burger van de overheidsarchie
ven. Als voorbeeld noemde zij de recente opening
van de STASi-archieven. Het verhaal werd afgeslo
ten met de opmerking dat het de taak van de archi
varissen is om in de pré-integratie periode van de
Europese eenwording de overdracht van archief- en
documentatiebestanden in die mate te organiseren
dat het openbaar belang in heel Europa verbeterd
wordt.
Jean-Marie Palyaret uit Florence voorzag in de
opvallende nadruk op vakinhoudelijke aspecten in
de archiefwereld, op eenheid en integratie, een mo
gelijk verlies van nationale, regionale en lokale ei
genheid. Systematisch liet hij elk land de revue pas
seren, tegen de achtergrond van het historische
belang van de daar aanwezige bronnen voor de Eu
ropese geschiedenis. Deze archieven werden ge
waardeerd op ondermeer toegankelijkheid, waarbij
Nederland het allerhoogst scoorde. De komende
openbaarheidstermijn van twintig jaar van de over
heidsarchieven was hier debet aan. De situatie ver
schilt van land tot land op verschillende manieren.
Juist deze, vaak grote verschillen maken eenwor
ding en integratie zo moeilijk. Sinds de jaren tach
tig is een goede koers gekozen op weg naar interna
tionale samenwerking, maar concrete resultaten
zijn nog niet gerealiseerd. Vanuit het oogpunt van
de nieuwe Europese burger is een dergelijke situatie
onaanvaardbaar: wanneer het besef van grenzen af
neemt, zal ook de acceptatie van grote verschillen
in de openbaarheid en toegankelijkheid van histo
rische bronnen verminderen.
In de discussie werd opgeworpen dat de politieke
stroming van integratie doorkruist werd door dui-
[235]
