'Schatkamer der archieven'
Het archiefwezen in Turkije1
Peter Hofland
Mr-*
^j3 Uj—vT<v*' )L^a5
'J# c?" JL>> 1
J==>ib j
Pagina uit het manuscriptW&ika en Gülsah, z« z/e bibliotheek van het Topka-
piSarayi. Foto in: S. Türkoglu, TheTopkapi Palace
'Ily a, en effet, de riches, de magnifiques archives turques qui n'intéressent
rien de moins que la moitié du domaine de la Méditerranée.
Seulement ces archives attendent d'etre classées
et restentd'un acces difficile'P
[216]
Met voorgaande woorden gaf de Franse historicus
Fernand Braudel in 1966, in de bronnenverant-
woording van zijn magnum opus over de geschie
denis van de Middellandse Zee, in twee kernachti
ge zinnen een typering van de archieven in Tur
kije. Lange tijd is de inhoud van deze archieven,
waarbij het met name gaat om die van het Os-
maanse Rijk, gesloten gebleven voor onderzoek.
De geschiedenis van Europa moest voor een deel
worden geschreven zonder dat deze archieven ge
raadpleegd konden worden. Ook Braudel moest
dit feit accepteren. Het is wel zeker dat zijn werk er
anders had uitgezien wanneer hij uit de Osmaanse
archieven had kunnen putten.
Zijn beschrijving van de Turkse archieven is
echter al weer enigszins gedateerd en het is de
vraag of de huidige situatie daarmee nog in over
eenstemming is. Peter Hofland, medewerker van
het Amsterdamse Gemeentearchief en redacteur
van het Nederlands Archievenblad, bracht een be
zoek aan de archieven in Istanbul en Ankara en
doet verslag van de veranderingen die het archief
wezen in Turkije heeft doorgemaakt.3 Het land
blijkt op archiefgebied verrassend modern te zijn
en het verzoek van Turkije om aansluiting bij de
Europese gemeenschap kan, wanneer de situatie
op cultureel gebied bepalend zou zijn, zonder
meer worden ingewilligd.
Aan het eind van het artikel is een kort vraagge
sprek opgenomen met Ismet Binark, directeur-ge
neraal voor de staatsarchieven.
Affieeldingvan een Tugra (zie blz. 227)
Op het hoogtepunt van zijn macht reikte het Os
maanse rijk over drie continenten. De Balkan,
Griekenland, het Nabije Oosten tot aan Mekka en
Medina, Egypte en de Noordafrikaanse kust wer
den door de Osmanen veroverd. Het uitgangspunt
van hun macht (rond 1300) was slechts een klein
vorstendom geweest in Klein Azië, waarover Os
man (de 'naamgever' van het rijk) regeerde. De
machtsuitbreiding was vooral ten koste gegaan van
het Byzantijnse gebied, maar daarnaast kwamen
ook de bezittingen van Italiaanse steden als Venetië
en Genua en van Hongarije aan de beurt. Uiteinde
lijk werd vrijwel het gehele gebied rond de Middel
landse Zee door de Osmanen beheerst.
Zoals bij de meeste grote rijken het geval is, wa
ren er al snel tekenen van verval. Door conservatis
me raakte de Osmaanse staat steeds verder achter
op. In de loop van de negentiende eeuw wisten de
meeste onderworpen gebieden hun vrijheid te ver
krijgen. Mustafa Kemal was het die, na een roerige
periode, in 1923 de Republiek uitriep en de Turken
hun gevoel van eigenwaarde hergaf. Sinds die tijd
oriënteert het land zich vooral op de westerse we
reld.
Topkapi Sarayi
Toen de oude hoofdstad van het Byzantijnse Rijk,
Constantinopel, in 1453 in handen van de Turken
viel, was het duidelijk dat dit de nieuwe hoofdstad
van de Osmanen zou worden. De eerdere hoofdste
den, Bursa en Edirne, liggen daar weliswaar niet ver
vandaan, maar konden niet op tegen het prestige
van Constantinopel. De stad kreeg de Turkse naam
Istanbul.
Bijna vijfentwintig jaar na de verovering van de
stad gaf sultan Mehmed 11, bijgenaamd de Verove
raar, opdracht tot het bouwen van een paleis op wat
een van de mooiste plekken van de stad is.4 Liggend
op een heuvel en ingeklemd tussen de Aya Sophia
en de Bosporus ligt het Topkapi Sarayigenoemd
naar de kanonnen die voor de poort stonden (top
kanon, kapt poort, sarayi paleis). Een 1400 me
ter lange muur omgaf het paleis, waar tot ver in de
negentiende eeuw gebouwen werden veranderd en
toegevoegd. Op deze plek kwamen gezanten hun
geloofsbrieven en geschenken aanbieden aan de
sultan. Zo ook bijvoorbeeld de eerste Nederlandse
gezant in Istanbul, Cornelis Hagain 1612.5
Tegenwoordig is het Topkapi een museum en
een van de drukst bezochte toeristische beziens
waardigheden van Istanbul.6 Sieraden, porseleinen
[217]
