n
het oud-papier te stikken'.84 Vanuit de overweging
dat de primaire taak van de archivaris ligt in het ver
zamelen en toegankelijk maken van de hem toever
trouwde archieven, verschoof de nadruk steeds
meer van de dienstverlening naar de toegankelijk
heid van de bronnen. In 1979 kreeg de inventarisa
tie de absolute prioriteit.
Omdat dure formatieuitbreiding voorlopig niet te
verwachten was, moesten andere oplossingen ge
zocht worden voor het behoud van voldoende in
ventarisatiecapaciteit. Die werden voor een belang
rijk gedeelte gevonden in het microfilmen van
bronnen. Een andere manier om de zelfwerkzaam
heid van de bezoekers te bevorderen is het aanbie
den van een cursus archiefonderzoek. De cursus
Speuren in het Verleden werd in samenwerking
met de Volksuniversiteit georganiseerd en ging in
1986 van start. Het bezoek van lagere- en middel
bare schoolklassen wordt niet aangemoedigd. De
onderwijzers en docenten die toch een beroep doen
op het archief, worden echter welkom geheten.
Leerlingen van het hoger en universitair onderwijs
krijgen op het gemeentearchief'vaardighedencolle-
ges', waarbij zij door het verrichten van praktische
oefeningen ervaring opdoen met bronnenonder
zoek. Hierbij wordt steeds vaker gebruik gemaakt
van 'geprefabriceerde' bronnen die een controleer
baar resultaat moeten opleveren.
Het Gemeentearchief beperkt zich zo veel moge
lijk tot het verlenen van medewerking aan door an
deren georganiseerde projecten. Er wordt veelvul
dig een beroep gedaan op de deskundigheid van
archiefmedewerkers bij publikaties, tentoonstel
lingen en andere activiteiten met een historisch
karakter. Bij veel gebeurtenissen op historisch ge
bied in de stad is het Gemeentearchief, meestal op
projectbasis, op de een of andere manier betrokken.
De samenwerking tussen het Gemeentearchief en
bibliotheken, musea en andere gespecialiseerde
instellingen is hechter geworden. Samenwerking
en taakverdeling moeten ondoelmatigheden voor
komen en de kwaliteit van het werk verhogen. In
de huidige praktijk werkt het Gemeentearchief
mee aan projecten waaraan in de maatschappij be
hoefte bestaat en waarin alleen het archief kan
voorzien.
Met Uitgeverij Waanders en het Groninger Muse
um werd bijvoorbeeld samengewerkt in een tweetal
projecten waaruit bleek hoe groot de belangstelling
onder de Groningse bevolking was voor het verle
den van de eigen stad. Tientallen foto's uit de col
lectie van het Gemeentearchief vonden een plaats
in de serie Ach Lieve Tijd. Tien eeuwen Groningen en
de Groningers, waarvan in november 1984 de eerste
aflevering verscheen. Elke aflevering sneed een be
paald thema aan, waarvan de historische aspecten
op een populariserende manier aan de orde werden
gesteld. Voor het archief was dit een uitgelezen mo
gelijkheid om 'een ongekend groot publiek kennis
te laten maken met de geschiedenis van de stad en
de rijke inhoud van de topografisch-historische at
las van het Gemeentearchief'.85 De succesvolle se
rie werd enkele jaren later gevolgd door Als de Dag
van Gisteren, waarin de laatste eeuw centraal staat
en waarvoor meer zelfstandig en oorspronkelijk on
derzoek werd verricht. Aan beide series verleende
het archief redactionele en organisatorische mede
werking.
Samenwerking betekent ook dat er gebruik ge
maakt wordt van deskundigheid die buiten het ar
chief aanwezig is. Om op de hoogte te blijven van
ontwikkelingen binnen de stad worden contacten
onderhouden met professionele en amateurspe
cialisten op verschillende terreinen. De archivaris
had bijvoorbeeld zitting in het bestuur van de
Stichting Archeologisch Onderzoek Martinikerk
hof, die de opgravingen op het Martinikerkhof in
1987 en 1989 coördineerde. De opgravingen lever
den een schat aan archeologische en bouwhistori
sche gegevens op. De resultaten van het onderzoek
werden gepresenteerd in boekvorm en met een ten
toonstelling in het Groninger Museum.86 Deze
tentoonstelling vond plaats ter gelegenheid van
'Groningen 950', waaraan het Gemeentearchief
een belangrijke bijdrage leverde. Een andere in het
oog springende activiteit waaraan het Gemeente
archief heeft meegewerkt was het project 'Gronin
gen in oorlogstijd'. Dit project resulteerde in een
gelijknamig boek waarvoor veel historisch onder
zoek werd verricht.87 De Stichting Oorlogs- en
Verzetsmateriaal heeft onderdak gevonden op het
archief, evenals het Gronings AudioVisueel Archief
(gava).
[192]
Deze initiatieven kosten geld. De verhouding met
het gemeentebestuur was onder alle drie de ge
meentearchivarissen goed. Het enige probleem is
dat archieven over het algemeen niet bijzonder tot
de verbeelding spreken en geen duidelijke successen
opleveren op de korte termijn. 'Met het archief kun
je niet scoren', zoals oud-burgemeester H.G. Bui
ter, die het Gemeentearchief in zijn portefeuille
had, het treffend formuleerde. Op het Gemeentear
chiefwerken meer dan tien mensen in verschillende
werkvoorzieningsregelingen, zodat hun loonkosten
niet op het gemeentebudget maar op dat van de lan
delijke overheid drukken. Deze hulpkrachten heb
ben geen archiefopleiding maar doen werk dat bin
nen het archief absoluut niet gemist kan worden.
Dit betekent een belangrijk verschil met de voor
gaande periode; de hulpkrachten vormen nu onge
veer de helft van het personeelsbestand en verrich
ten dan ook een belangrijk deel van het werk. Ver-
derzijn er verschillende vrijwilligers actief.
Formatie-uitbreiding zat er al helemaal niet in na
dat het gemeentebestuur begin jaren tachtig groot
scheepse bezuiningingen aankondigde. Per januari
1986 werd het Gemeentearchief beheersmatig on
dergebracht bij de Dienst Informatie en Automati
sering (dia). De inlijving bij deze dienst, die door
medewerkers van het archief sceptisch werd beke
ken, bracht niet uitsluitend voordelen met zich
mee. De archivaris schatte dat de diA-vergaderin
gen 'zonder enig direct verband met de functie van
het Gemeentearchief' hem het eerste jaar ongeveer
twee maanden werktijd kostten.88
Een gunstig geluid in deze tijd vormde het succes
van het door de automatiseringsdeskundige van het
archief ontwikkelde ArchiefBeheerSysteem. Dit
programma geeft de gebruiker informatie over de
aanwezigheid, aard, omvang, vindplaats en mate
riële toestand van de archieven, en zal in de toe
komst gekoppeld kunnen worden aan een bezoe
kersregistratiesysteem, informatie over kaarten,
charters, gefotografeerde stukken en de frequentie
waarmee de stukken worden geraadpleegd. Het
programma bleek in een behoefte te voorzien en is
inmiddels in gebruik bij veel andere, ook grotere,
gemeentearchieven. Op het moment dat het Gro
ningse Gemeentearchief vijfenzeventig jaar bestaat,
wordt gewerkt aan het invoeren van alle catalogus
titels uit de archiefbibliotheek in een computerpro
gramma.
Het Gemeentearchief is veranderd.89 De gemeente
verricht steeds minder taken die voorheen als over
heidstaken werden beschouwd. Van de gemeente
archivaris wordt verwacht dat hij meedenkt over
het gemeentelijke archiefbeheer. Dat heeft tot ge
volg dat de gemeentearchivaris gaandeweg een 'in
formatiemanager' is geworden, die nauw samen
werkt met de gemeentelijke diensten. Het terug
brengen van de wettelijke overbrengingstermijn
van vijftig naar twintig jaar zal ook gevolgen heb
ben voor het Groningse archief. Er wordt terdege
rekening gehouden met de enorme papiermassa's
die het archief in de toekomst zal moeten opnemen
en verwerken. In tegenstelling tot zijn voorgangers
moet de huidige gemeentearchivaris meer vooruit
kijken dan naar het verleden. Een bedrijfsmatige
aanpak behoort tot de huidige werkmethoden. Aan
veel activiteiten op lokaal-historisch gebied levert
het archief op projectmatige basis een deskundige
bijdrage. De educatie heeft een vanzelfsprekende
plaats. De belangstelling van de Groningse bevol
king voor het Gemeentearchief en voor de mede
door het archief georganiseerde activiteiten en pro
jecten is een uiting van de grote interesse in de loka
le geschiedenis. Daarmee vervult het Gemeentear
chiefeen belangrijke maatschappelijke functie.
Slot
Anno 1993 is het Gemeentearchief Groningen een
centrum voor lokaal-historisch onderzoek, waar
ruim 450 archieven bewaard worden die het gehele
stedelijke spectrum beslaan en zo'n 4,5 kilometer
plankruimte in beslag nemen. De archiefbiblio
theek beschikt over ongeveer twintigduizend ban
den en de topografisch-historische atlas herbergt
honderdduizenden fotonegatieven, dertigduizend
foto's, vijfhonderd affiches, rond de zesduizend
prentbriefkaarten, circa drieduizend prenten en te
keningen en eenzelfde aantal kaarten en plattegron
den. De huidige gemeentearchivaris is niet meer in
de eerste plaats een historicus. Hij beheert een grote
hoeveelheid historische informatie en houdt deze
[i93]
