Moten
vervoer over honderden kilometers naar en van Pre
toria. De ook voor Nederland belangrijke Kaapse
archieven uit de voc-tijd zijn merendeels in per
fecte staat. Maar in het nieuwe archiefgebouw te
Kaapstad is het restauratie-atelier een geheel lege
ruimte! Aanvezelapparatuur heb ik alleen in de
Brenthurst gezien. Maar ik moet bekennen dat ik
mij niet intensief met de restauratie en conserve
ring heb beziggehouden, wetend dat A. grafin Bal-
lestrem (directrice van het Centraal laboratorium
voor onderzoek van voorwerpen van kunst en we
tenschap) kort voor mij een werkbezoek aan Zuid-
Afrika had gebracht. Helaas heeft zij alleen biblio
theken en musea, geen archieven bezocht. Mijn in
druk is dat ook op restauratie-gebied effectiever en
efficiënter gewerkt zou kunnen worden door on
derlinge informatie-uitwisseling (sinds kort is er
een South-African Society of Paper Conservatio
nists), inrichting van een basis-opleiding, maar
vooral door herstel van het contact met het buiten
land.
Onder de particuliere archieven nemen, ook in
Nederland, de kerkelijke archieven een bijzondere
plaats in. Ik bezocht de archieven van de Neder
duits gereformeerde (n.g.) kerk te Pretoria en
Kaapstad. Dr A. P. van der Colff, archivaris van het
n.g. Kerkarchief te Kaapstad, stelde mij een me
morie over de kerkelijke archieven ter hand, die,
met zijn toestemming, nog in een Nederlands tijd
schrift zal worden gepubliceerd.
Archivistiek
Uiteraard interesseerde mij ook de stand van het ar
chiefvak. Op technisch vlak staat de Staatsargief-
diens op behoorlijk peil: zoals gezegd is de restaura
tie degelijk, de nieuwe archiefgebouwen in Pretoria
en Kaapstad zijn van hoge kwaliteit - zij het dat
door gebrek aan middelen het meeste van het oude
meubilair nog dienst doet. De capaciteit in Kaap
stad is 44 km, waarvan 22 km bezet. In Pretoria is
de capaciteit 85 km. Het uit 1925 daterende ar
chiefdepot te Bloemfontein (het oudste als zodanig
gebouwde archiefdepot) is nog in goede staat, maar
veel te klein. Ik zag de tekeningen voor een nieuw
gebouw. Er werken 12 mensen, van wie 6 archiva
rissen (2 gediplomeerd, 4 zonder diploma). In Pie-
termaritzburg kampt men met ruimtegebrek en
zouden de publieke ruimten met beperkte midde
len opgefrist kunnen worden. Aan de opvang van
de bezoekers zou - net als vaak in Nederland - bij
het ontwerpen en inrichten van een nieuw archief
gebouw meer aandacht geschonken moeten wor
den. Symbolisch lijkt mij dat men in Kaapstad de
ingang tot het nieuwe archiefgebouw (op de plaats
van de vroegere tronk of gevangenis) pas bereikt na
dat men de ontzagwekkende poortdeuren (die
vroeger de beruchte gevangenis afsloten) heeft we
ten te openen.
Op het terrein van automatisering van de ont
sluiting van archieven heeft Zuid-Afrika een grote
voorsprong op vele andere landen. De Staatsargief-
diens begon al in 1972.
Ik noemde het narem reeds. Men is begonnen
met soortgelijke centrale catalogi voor foto's en au
diovisueel materiaal.
Omdat een zaaksgewijze ordening - in de Neder
landse rijksadministratie pas omstreeks 1950 inge
voerd - al sedert het eind van de negentiende eeuw
wordt toegepast, lag geautomatiseerde ontsluiting
tot op dossierniveau (via stairs) voor de hand. De
database bevat meer dan 5 miljoen beschrijvingen,
waaronder ook beschrijvingen tot op stukniveau.
Zo zijn de in death-certificates - wat wij zouden
noemen successiememories - voorkomende per
soonsnamen met de computer op te vragen. Alles
zit in één centraal bestand: in Pretoria kon ik de ge
gevens van in Kaapstad bewaarde documenten op
vragen. Sinds augustus 1991 zijn niet alleen de
staatsarchieven, maar ook 1 5 andere instellingen
via argnet verbonden met de centrale computer.
Per maand wordt het systeem 2500 keer geraad
pleegd.
Er bestaat zeer weinig archivistische literatuur.
Het s.a. Argiefblad verschijnt slechts éénmaal per
jaar; het bevat artikelen op hoog niveau. Bescheide
ner naar vorm en inhoud is Argiefnuus/Archives
News, een maandelijks verschijnend tijdschrift van
en voor her personeel van de Staatsargiefdiens. Het
Argiefaarboek vir Suid-Afrikaanse Geskiedeniswordt
gebruikt ter publikatie van historische dissertaties
die anders ongedrukt zouden blijven. Er is een voor
lopige lijst met archieftermen in het Afrikaans en
het Engels. Ik heb gesuggereerd op het terrein van de
archiefterminologie met Nederland en Vlaanderen
[116]
samen te werken. De hoeveelheid door de Staatsar
giefdiens gepubliceerde archiefinventarissen is in
drukwekkend; het merendeel is overigens in de bi
bliotheek van het Algemeen Rijksarchief aanwezig
(enkele lacunes worden binnenkort door ruilver
keer opgevuld). Het viel me trouwens op dat veel
Zuidafrikaanse collegae vrij goed op de hoogte zijn
van wat er in Nederland omgaat. Die kennis ont
leent men aan het Nederlands Archievenblad en an
dere literatuur, al is het vaak moeilijk en kostbaar om
vanuit Zuid-Afrika boeken en tijdschriften in Euro
pa te bestellen.
In 1991-1992 volgde T.B. van der Walt, docent
'biblioteek- en inligtingkunde' van unisa, de cur
sus modern archiefbeheer van de Nederlandse Rijks
Archiefschool. Het is te hopen dat meer Zuidafri
kaanse collegae naar Nederland komen voor een
werkbezoek, een stage of een opleiding. Zijn werk
stuk 'Die instelling van 'n kursus in argiefkunde aan
die Universiteit van Suid-Afrika' verschaft nuttige
informatie over archiefwezen en archiefopleiding in
Zuid-Afrika.6
Sinds 1989 leidt hetTechnikon rsa (een instel
ling voor schriftelijk onderwijs) op voor het natio
nale hoger diploma archiefwetenschap. Kandida
ten moeten een bachelors degree hebben. Aan de
opleiding werken archivarissen uit overheids- en
particuliere sector als part-time docent. Na het
theoretische examen moest een jaar praktijkoplei
ding gevolgd worden. Dit wordt veranderd in die
zin dat degene die zich voor het diploma inschrijft,
reeds in een archief werkzaam moet zijn.
De Staatsargiefdiens organiseert daarnaast inter
ne cursussen voor eigen medewerkers en registra
tuurmedewerkers. Samenwerking met Nederland
bij het ontwikkelen van handboeken en lesmate
riaal zou het overwegen waard zijn.
Summary
A beacon of hope. Archives in South Africa
In July and August 1992 F. C.J. Ketelaar, General
State Archivist, visited South Africa at the invitation
of the Department of National Education Departe
ment van Nasionale Opvoeding). Apart from giving
several lectures, among others at the international
symposium Archives and users in changing societies,
Mr Ketelaar visited a large number of archives, mu
seums, institutes, universities, including the State
Archives StaatsargiefdiensHe also spoke with lea
ding anc figures and discussed their views on the
future of the archives in South Africa.
An English version will be published in South
African Archives Journal.
1 Prof dr G. JSchutte (voorzi tter van
de Nederlands-Zuidafrikaanse
Vereniging nzav) en de Leidse
emeriti prof mr J.Th. de Smidt en
profmrR. Feenstra verschaften
waardevolle introducties.
2 E. Ketelaar, 'Archives of the people,
by the people, for the people', s.a.
Argiefblad/sa Archives Journal 3 4
(1992) 5-16.
3 G. Dominy, 'Access to state archives
improves: whereto now?', South
African HistoricalJournal25(1991)
3 54-3 5 5-
4 V.S. Harris,'Public access to offi
cial records and the records ma
nagement function of the South
African Archives Service', Argief
nuus/Archives News xxxv,2 (1992)
3-20.
5 Inmiddels zijn Cilliers en Gericke
vervroegd met pensioen gegaan en
is Nel tot directeur van de Staatsar
giefdiens benoemd.
6 Aanwezig inde Rijks Archief
School. Zie ook am bi b
Nuusbriefla m l i b Newsletter49
(1992).
[117]
