I?
iS
land, UN I s a. Besproken is ondermeer de mogelijk
heid van een uitgave van (een selectie van) de pro
cesstukken uit de archieven van Hof en Hoge Raad
van Holland en Zeeland betreffende zaken waarnaar
in de Zuidafrikaanse negentiende- en twintigste-
eeuwse jurisprudentie wordt verwezen (middellijk,
door verwijzing naar bij De Groot en anderen aan
gehaalde sententies, of via verwijzing naar de Obser-
vationes Tumultuariaeva.nVan Bijnckershoek).
Onderdeel van mijn bezoeken aan de boven
genoemde universiteiten, aan die van Stellenbosch,
Durban-Westville, Natal, Bloemfontein en de uni-
sa was steeds een bezichtiging van de bibliotheek/
documentatiecentrum/archief. Evenals in Neder
land is op het terrein van de particuliere archieven
een groot aantal speciale instellingen, die buiten de
archiefwet vallen, actief. Van twee van hen bezocht
ik de Zuidafrikaanse tegenhanger, beide in Bloem
fontein: het Nasionale Afrikaanse Letterkundige
Museum en Navorsingsentrum (nalm) en het Insti
tuut vir Eietydse Geskiedenis van de Universiteit van
de Oranje-Vrijstaat. Laatstgenoemd instituut (ge
sticht 1970) beheert ruim 700 archieven, documen
tatie, audiovisueel materiaal, museale objecten, enz.,
betreffende de Nationale Partij (de archieven van de
Verenigde Partij en zijn voorgangers berusten in het
unisa archief). Daaronder de particuliere archie
ven van vele presidenten en eerste ministers en de ar
chieven van de Nationale Partij. Veel nog actieve po
litici hebben hun archief hier al in bewaring gegeven;
via een on-line verbinding kunnen ze hun eigen
stukken raadplegen. Ook onderhoudt een staf van
22 personen plus 3 computerdeskundigen een uitge
breide en actuele collectie krantenknipsels, toegan
kelijk - ook op afstand - met de modernste compu
tertechniek.
Het Instituut valt niet onder de archiefwet. De
directeur kan toegang tot archieven weigeren als hij
meent dat zulks tot nadeel van de Universiteit zou
strekken. Voorgraadse studenten krijgen slechts bij
hoge uitzondering particuliere archieven ter inzage.
Overigens zijn de voorwaarden waaronder toegang
tot beperkt-openbare archieven wordt gegeven,
vergelijkbaar met die welke in Nederland voor bij
voorbeeld raadpleging van de notulen van de mi
nisterraad gelden.
Ook in Nederland beheren universiteitsbiblio
theken wel archieven die met dat van de universiteit
samenhangen. Maar in Zuid-Afrika gaat men ver
der: zo acquireert de bibliotheek van de universiteit
van Kaapstad ook archieven van Kaapse bedrijven,
verenigingen, enz., zonder dat van enige band met
de universiteit sprake hoeft te zijn. Door de geauto
matiseerde centrale catalogus van archiefbestandde
len (narem Nasionale Register van Manuskrip-
te) kan men te weet komen wat in andere instellin
gen al wordt bewaard, maar van afspraken over
acquisitie heb ik niets gemerkt. Trouwens niet alle
archiefbeherende instellingen doen aan narem
mee.
Staatsargief diens
De Staatsargiefdiens beheert vele particuliere ar
chieven, maar buiten het gezichtsveld vallen de ar
chieven gevormd door (en voor) de niet-blanke per
sonen en particuliere organisaties. Daarvoor moet
men, zoals gezegd, in universitaire en andere biblio
theken en documentatie-instellingen zijn. Sommi
ge daarvan hebben zich ook al tijdens het oude be
stel toegelegd op het bijeenbrengen van particulier
archiefmateriaal betreffende niet-blanken. Voor dit
veelal illegale cultuurbehoud hebben verscheidene
archivarissen en bibliothecarissen zich grote opoffe
ringen getroost. Nu staat men voor de opgave om te
redden wat tijdens ballingschap en vervolging aan
archieven is gevormd, er een bestemming voor te
vinden, het materiaal te ordenen, te ontsluiten en
ter beschikking te stellen aan een ieder - vriend en
vijand.
Aan deze opgave was een deel van mijn toespraak
'Archives of the people, by the people, for the peop
le' gewijd.2 Ik heb ondermeer gezegd dat in Europa,
in Zuid-Afrika en elders op de wereld archivarissen
staan voor de opgave
'to prevent entire nations and cultures from re
pressing and falsifying their past, from destroying
- sometimes literally - their records, their memo
ries.
We have to ensure that records created in the
past, by dominators and oppressed alike, within
the country or in exile, are saved and preserved,
as part of the archival heritage belonging to the
whole nation, as part of the archival heritage be
longing to the whole world. Archives are neither
[108
z
mgo
r 1- m
0
m
z
O
xim
O-' r-
z
0
-n 0 O
9
0
0
5 z
m 0
^23
to 0
m r-
M z
3 O
Z Z
0
0 0
m m q
0
O
z
to z
Z 0
to 0
to ni
m m
-0 3
m 23
m
3
t; "n
to n
to o
d D
m 23
to m
tog
to 9
rn z
O
r~ O
to
03 9
r~ w
O 5
m
S 03
to™
O S
O
m
O
2?
c
1
3
9 9
zS
HC
to H
Z
O
to
m
m
c
3
>i
3 3*
9 9
m 3
m t;
>i
3
9 9
m 33
$5
m
m m
z m
co 7;
9
3 C/3
CO 23
r~)
z
to
Organisatieschema van de Zuidafrikaanse Staats-
argief- en -Heraldiekdiens. Uit: Jaerverslae 1989 van
Departement van Nasionale Opvoeding/Staatsar-
gief- en -Heraldiekdiens, p. 2
[109]
