daarvan krabt zich menigmaal verbaasd achter de
oren. Het is duidelijk dat de deelnemers aan de ge
sprekken eigenlijk geen flauw benul hebben van
het functioneren van een markteconomie, van de
plaats van het (openbaar) archiefwezen daarin, van
de wezenlijke verschillen tussen de taken van over
heid en particuliere sector. Dat valt hen natuurlijk
absoluut niet kwalijk te nemen, het omgekeerde
zou zelfs meer verbazing wekken. Bovendien, al
zouden onze Russische collega's economische spe
cialisten zijn en precies weten hoe een liberale
rechtsstaat in elkaar behoort te zitten, dan nog zou
hen dat natuurlijk niet helpen. De economische en
bestuurlijke ontreddering is zo compleet dat ieder
zich maar op zijn eigen manier moet redden. Dat
betekent dat iedereen op zoek is naar geld.
Op de regering hoefje daarbij niet te rekenen.
Ze heeft nauwelijks voldoende om het salaris van
de medewerkers te betalen dat sinds een jaar is ver
tienvoudigd. Overigens heeft dat niet kunnen ver
hinderen dat het personeel voltallig door de ar-
moedebodem is gezakt. Voor onderhoud en inves
teringen is daarnaast geen kopeke beschikbaar. Ik
zal hier zwijgen over de al eerder gesignaleerde ruï
neuze toestand waarin de Russische archiefgebou
wen verkeren en over hun armzalige uitrusting. De
op zich al uitzichtloze toestand is sinds de ineen
storting van de Sovjetunie nog eens gecompleteerd
door de noodzaak onderdak te vinden voor de ar
chieven van Uniedepartementen en -instellingen
die in de loop van het vorig jaar zijn opgeheven. De
gebouwen worden in gebruik genomen door nieu
we instellingen of verkocht, maar waar de archie
ven moeten blijven weet niemand. Roskomarchiv
heeft er in ieder geval geen oplossing voor. Ook
hier proberen individuele archivarissen een uitweg
te vinden. Dr Sergej Mironenko, directeur van het
Staatsarchief van de Russische Federatie, heeft een
overvolle dependance van zijn archief aan de Mos-
kouse Berezjkovskajakade. Er kan geen snipper pa
pier meer bij. Achter het gebouw ligt echter een
onbebouwd stuk grond. Hij hoopt nu maar dat hij
de Westerse bankdirecteur die hij onlangs sprak en
die op zoek is naar een geschikt gebouw voor zijn
eerste Moskouse filiaal, kan overhalen een bankge
bouw neer te zetten op zijn stuk grond. De geld
magnaat uit 'Valutastan' mag de grond voor niks
hebben als hij bereid is een paar depotverdiepin
gen voor het archief te bouwen. Of het lukt is de
vraag
Als trucs van deze aard lukken blijven er nog ge
noeg problemen: geld voor de inrichting en uitrus
ting van nieuwbouw is er niet, personeel voor de
bewerking van het nieuwe materiaal ontbreekt.
Openbaarheid, goede wil
en hindernissen
Gebrek aan middelen kan er dus toe leiden dat
binnenkort grote hoeveelheden archiefmateriaal
uit de Sovjettijd verloren gaan of op zijn minst on
bewerkt en dus ontoegankelijk blijven. Dat is voor
de nieuwe archiefautoriteiten niet minder dan tra
gisch. Ze hebben in mei 1991 een regeling afge
kondigd die beslist liberaal genoemd kan worden
en voorziet in een automatisch openbaar worden
van archiefmateriaal wanneer het vijftig jaar oud
is. Het gevaar dat nu levensgroot dreigt is dat de
geheimhouding op grond van ideologische over
wegingen opgevolgd wordt door ontoegankelijk
heid als gevolg van geldgebrek.
Overigens is geldgebrek niet de enige hindernis
op de weg van een liberaler archiefbeheer. Ook de
archivarissen zitten met hun traditionele manier
van werken zelf een vlottere gang van zaken in de
weg. Nog steeds heerst in de archieven de voor
westerlingen onvoorstelbare wirwar van regels en
procedures, bewijsjes en pasjes. Ook voor het be
werken van archiefmateriaal, het beschrijven ervan
en het geven van inlichtingen eruit lijken onze
Russische collega's voortdurend de meest omslach
tige en tijdrovende methoden te prefereren. Dat
heeft iets te maken met de Russische hang naar
perfectie, maar ook met het feit dat menselijke ar
beid hier nooit iets heeft gekost. Dit feit, gecombi
neerd met de afwezigheid van welk technisch hulp
middel dan ook, maakt dat de Russische archiva
rissen niet opgewassen zijn tegen de toename van
de werkdruk door de opening van de archieven en
door de vloedgolf van nieuwe bestanden die op
hen afkomt.
Zoals gezegd voorziet de 'Tijdelijke regeling' in
een automatisch openbaar worden van alle archief-
[34]
Voorgevel van het gebouw in de Poesjkinstraat
waarin zich het oudste gedeelte van het partijarchief
(tot het jaar 1952) bevindt. Op de gevel prijken de
koppen van Marx, Engels en Lenin. De blik in de ogen
van de communistische aartsvaders is opvallend leeg.
Vandaar dat de Moskouse volksmond een tegenover
dit instituut gelegen bierhuis 'Bij de drie blinden
placht te noemen
bescheiden die ouder zijn dan vijftig jaar. Dat is
een uitstekende maar helaas wel beperkte noviteit.
Zij geldt namelijk alleen voor de archieven die on
der Roskomarchiv ressorteren. Het is de archiefau
toriteiten niet gelukt een dergelijke bepaling opge
nomen te krijgen in de regeling die op 19 juni 1992
door de Opperste Sovjet is aangenomen en voorlo
pig dienst moet doen als algemene maatregel van
bestuur totdat een echte archiefwet van kracht
wordt. Dat betekent dat de archieven van de mi
nisteries van Buitenlandse Zaken en Defensie ge
woon hun eigen regels kunnen blijven toepassen.
De archieven van de kgb zijn helemaal een
kwestie apart. Sinds de herfst van 1991 werkt een
commissie uit de Opperste Sovjet aan voorwaar
den voor het openbaar maken van de archieven
van de kgb. Onlangs zijn de publikatierechten
voor interessante KGB-dossiers verkocht aan de
Amerikaanse uitgeverij 'Crown'. Dat bevordert be
slist niet de overdracht van de kgb-archieven aan
Roskomarchiv.
Ook ten aanzien van de ontsluiting van de par
tijarchieven bestaan problemen. Dat komt onder
meer omdat de allerbelangrijkste stukken, met na
me die van het Politburo van de partij, in de nada
gen van de Sovjetunie terecht zijn gekomen in het
Presidentieel Archief, dat ook niet onder Rosko
marchiv valt. Wel zijn in de loop van het afgelopen
jaar uit de genoemde, over het algemeen nog geslo
ten, archieven uiterst belangrijke papieren boven
water gehaald door de zogenaamde Commissie
Poltoranin en vervolgens openbaar gemaakt. Dit is
gebeurd om de regering bewijsstukken in handen
te geven voor het proces dat voor het Constitutio
nele Hof van de Russische Federatie is gevoerd over
de legitimiteit van het besluit van president Jeltsin
tot opheffing van de CPSU en de confiscatie van
haar bezittingen.2
Als je naar de laatste regelingen kijkt en spreekt
met mensen uit de top van het Russische archief
wezen, moet je vaststellen dat de Russische archie
ven in theorie nog nooit zo openbaar geweest zijn
als nu. Het is echter duidelijk dat er nog heel veel
tijd en geld nodig is alvorens Rusland zich kan aan
sluiten bij de rest van de wereld. Het zal tientallen
jaren kosten om de gevolgen van eeuwen isolement
te overwinnen, als dat al zal gebeuren.
Commercialisatie
Boven is al even sprake geweest van de noodzaak
voor de archieven om zelf geld te verdienen. Een
deugdelijk tariefsysteem is er echter niet. Links en
rechts vraagt men van buitenlanders nu 3 dollar
voor een fotokopie. Omgerekend in roebels leidt
een beetje bestelling al tot een fabelachtig bedrag.
Geen wonder dat Russische archivarissen liever fo
tokopieën tegen harde valuta willen leveren dan
stukken op de leeszaal ter inzage geven. In het eer
der genoemde vraaggesprek met de redactie van Va
derlandse archieven wijst Patricia Grimsted terecht
[35]
