ambtelijk secretaris van de cpa'. Collega Woel-
derink was op het congres aanwezig in zijn hoe
danigheid van voorzitter van de commissie van
de archieven van de Nederlandse Hervormde
Kerk.
Het congres werd gekenmerkt door een gebrek
aan evenwicht in nationaliteiten. Dit werd eerder
veroorzaakt door afwezigheid van de afgevaardig
den uit landen die vier jaar geleden wel aanwezig
waren, dan dat het grote aantal Duitse congres
gangers (54 uit West-, 10 uit Oost-Duitsland)
daaraan debet was. Vier jaar geleden werd het
congres in Boedapest gehouden, hetgeen een ver
heugend aantal afgevaardigden (43) uit de Oost
bloklanden had opgeleverd, nu waren er uit de
landen achter het voormalige ijzeren gordijn
slechts 14 (10 Oostduitsers, 2 Polen, 1 Tsjechische
en 1 Hongaar)2.
Zoals hierboven geschetst bestond het meren
deel van de deelnemers uit afgevaardigden van de
Bondsrepubliek Duitsland. De protestantse ker
kelijke organisatie aldaar is afwijkend van de Ne
derlandse. De kerkelijke gemeenten zijn Refor-
miert, Lutherisch of Uniert. Deze Kircbengemein-
den zijn georganiseerd in een Landeskirche, met
een eigen synode. De Evangelische (protestantse)
Landeskirche bestrijkt een bepaald gebied dat
meestal niet overeenkomt met de grenzen van een
politieke deelstaat. Er zijn ongeveer dertig
Landeskirchen en evenveel Rooms-Katholieke
bisdommen^. Elke Landeskirche en elk bisdom
stelt zijn eigen regels ten aanzien van kerkelijke
archiefvorming en -archiefbeheer. Bovendien
kunnen zij zich betaalde archivarissen veroorlo
ven. Dit hangt samen met het bestaan van de zo
genaamde Kirchensteuer, het verschijnsel dat van
elke belastingbetaler, tenzij hij geen lid is van een
protestantse of katholieke kerk, 10% van de door
hem betaalde belasting aan de Duitse kerken
wordt afgestaan. Van die kerkelijke belasting
wordt een gedeelte bestemd voor de archiefzorg.
De 'Arbeitsgemeinschaft der Archive und Biblio
theken in der Evangelische Kirche' is een overkoe
pelende organisatie die voor de protestantse kerk
praktische en wetenschappelijke ondersteuning
biedt.
De meeste Landeskirchen en enkele bisdom
men hadden hun archivaris of voor het archiefbe
heer verantwoordelijke functionaris naar het con
gres in Rome afgevaardigd.
Aan de kerkelijke situatie in Duitsland is daarom
extra aandacht gegeven, omdat dit een rol speel
de bij de oprichting van het 'Internationale Ver
band kirchlicher Archive', die op woensdagavond
18 september op het dakterras van de 'Casa Valde-
se' plaatsvond. Bij die oprichtingsvergadering wa
ren de meeste deelnemers aan het congres aanwe
zig.
De gedachte om een internationale vereniging
van kerkelijke archivarissen op te richten bestond
al tijdens het tiende internationale archiefcon
gres, dat in 1984 in Bonn werd gehouden. Vooral
de Duitse kerkelijke archivarissen, die al zeker
twintig jaar hecht zijn georganiseerd, toonden
hieraan behoefte.
Van meet af aan zijn er goede contacten vanuit
Duitsland met Nederland geweest, die in de be
ginperiode vooral liepen via de reeds hierboven
genoemde Van Dooren en zijn toenmalige ad
junct,]. G.J. van Booma. Sinds de vorige Kirchen-
archivtag in Boedapest, waaraan behalve Van
Booma ook Van Heel en dr H. ten Boom (lid van
de commissie van de archieven van de Nederland
se Hervormde Kerk) deelnamen, hebben die con
tacten zich verstevigd.
Bij de congresstukken, die op maandag 16 sep
tember werden uitgedeeld, zat ook het vijfde con
cept van de statuten van de op 18 september op te
richten internationale organisatie, opgesteld door
juridisch geschoolde kerkelijke archivarissen uit
de Bondsrepubliek. Tijdens het congres waren
dus voor de eerste keer anderen dan Duitsers in de
gelegenheid van de ontwerp-statuten kennis te
nemen. Waarom, zo vraagt men zich af, zijn zij
niet wat eerder aan de congresgangers toege
stuurd, zodat deze, desgewenst hadden kunnen
reageren?
Dat dit, althans voor de Nederlandse delegatie,
was gewenst, bleek spoedig na kennisneming van
de eerste paragraaf van de statuten, waarin het lid
maatschap van het Verband was gedefinieerd.
Daarin stond namelijk: 'Der Internationale Ver
band kirchlicher Archive ist eine oekumenische
Arbeitsgemeinschaft nationaler oder regionaler
Zusammenschlüsse von Archieven, die von Kir-
[362]
chen, die Mitglieder des Weltrates der Kirchen
sind, mit diesen Kirchen verbundenen Organisa-
tionen oder der römisch-katholischen Kirche ge-
tragen werden'.
Paragraaf 3, betreffende het lidmaatschap, luidt:
'Ordentliche Mitglieder des Verbandes können
werden: a Zusammenschlüfie (zB Arbeitsgemein-
schaften, Verbande) kirchlicher Archive auf natio
naler oder regionaler Ebene' etc. De paragraaf be
vat verder bepalingen wat te doen als in een land
geen samenwerkingsverband bestaat en over de
toelating van buitengewone leden (op persoonlij
ke titel). Uit mondeling gegeven toelichting werd
duidelijk dat het de bedoeling is dat per land één
protestantse en één katholieke kerkelijke archiva
ris zijn land in de internationale organisatie kan
vertegenwoordigen.
Wil een land als Nederland optimaal kun
nen deelnemen aan deze internationale federa
tie, dan dienen volgens deze optiek twee afgevaar
digden, één van protestantse en één van katho
lieke zijde, beschikbaar te zijn. De protestanten
in Nederland hebben een organisatie in de cpa;
de rooms-katholieke collegae zijn in enkele ge
vallen per bisdom, landelijk evenwel allerminst
georganiseerd. De Oud-Katholieke kerk (ook
in de Bondsrepubliek aanwezig!) valt internatio
naal tussen wal en schip. Maar ook de cpa vol
doet niet aan de norm, zoals die in de ontwerp
statuten is omschreven, want van de dertien bij
de cpa aangesloten kerkgenootschappen voldoen
er zeven aan de voorwaarde dat zij óf lid van de
Wereldraad van Kerken, óf van Rooms-Katho
lieke signatuur zouden moeten zijn. Bovendien
gaat het voor Nederlandse begrippen wel erg ver
de globale noemer 'protestants' te hanteren, zon
der recht te doen aan de 'eigen-aardigheden' van
de dertien. De vier Nederlandse deelnemers
behoefden zich nauwelijks het hoofd te breken
over de vraag wat zij moesten laten prevaleren, de
nationale of de internationale samenwerking en
waren eensgezind in de afwijzing van het ont
werp.
Informatie bij Duitse collegae leerde dat zij in
de veronderstelling verkeerden dat alle erkende
kerkgenootschappen te rangschikken zijn onder
Genève of Rome, met anderewoorden, zij hadden
zich weinig verdiept in de kerkelijke kaart van an
dere landen en wel vanuit een erg Duits-centrisch
uitgangspunt geopereerd.
Toen bleek dat alles bespreekbaar was behalve
de formulering van paragraaf 1, heeft Van Heel in
zijn kwaliteit als voorzitter van de cpa aan de
voorzitter van de Duitse protestantse kerkelijke
archivarissen (tevens voorzitter van het congres),
dr Helmut Baier, het standpunt van de Neder
landse delegatie meegedeeld. Dit was voor de
Duitsers een teleurstelling, omdat er buiten de
Bondsrepubliek maar weinig landen zijn, waar de
kerkelijke archivarissen zijn georganiseerd, zoals
in Nederland. Contacten met bijvoorbeeld Frank
rijk en Groot-Brittannië verlopen in het algemeen
via personen, niet via organisaties.
Toch hebben de Duitse collegae aan de Neder
landse wensen tegemoet willen komen. De gehele
woensdag hebben zij zich het hoofd gebroken
over een andere formulering, echter zonder suc
ces. Anderzijds wilden zij toch de geplande op
richtingsvergadering van het 'Internationaler Ver
band kirchlicher Archive' op die avond doorgang
laten vinden. Te elfder uur werd Van Heel ge
vraagd aan de beraadslagingen deel te nemen, ten
einde een aanvaardbare oplossing te bewerkstelli
gen.
Die oplossing is niet gevonden. De oprich
tingsvergadering is doorgegaan, maar de statuten
zijn niet aanvaard. Er is een voorlopig bestuur van
vier personen gekozen, twee katholieken (mgr dr
Joseph Metzier omi, prefect van het geheim ar
chief van het Vaticaan en dr Hans Ammerich, de
voorzitter van de Duitse federatie van katholieke
kerkelijke archivarissen) en twee protestanten (de
reeds genoemde dr Helmut Baier en Caspar van
Heel). Dit viertal zal in de deelnemende landen de
kerkelijke situatie inventariseren. Vervolgens zal
het voor alle deelnemers aanvaardbare statuten
opstellen.
Tijdens de discussie verwoordde collega Woel-
derink de bevreemding van vele aanwezigen - ook
binnen de Duitse gelederen! - dat een Internatio
naal Verband zou worden opgericht, terwijl zo
weinig landen waren vertegenwoordigd, laat staan
dat er van een officiële kerkelijke afvaardiging
sprake was. Zijn aanbeveling te onderzoeken of
het niet wenselijk is dit Internationale Verband
onder de vlag van de Internationale Archiefraad te
[363]
