van de dictatuur van het echtpaar Ceaucescu
steeds duidelijker aan het licht. Na een bloedige
revolutie verdween 'het genie der Karpathen' van
het toneel.
De huidige toestand kan nog het best worden
omschreven als een overgangsperiode: de commu
nisten hebben nog veel macht, maar deze is tanen
de en de oppositie wint steeds meer terrein. De
economische toestand verslechtert ondertussen
met de dag.
De organisatie van het archief
wezen
Het is mij niet duidelijk geworden uit welke tijd
de oudste archiefdiensten stammen. De eerste
Roemeense archiefwet van 1925 bepaalde dat er
een in Boekarest gevestigde staatsarchiefdienst
moest komen met daaronder in eerste instantie
vier regionale directies. De directie Craiova werd
in 1931 opgericht2. De archiefwet werd meerdere
malen gewijzigd en aangevuld met diverse decre
ten. Thans is er een staatsarchiefdienst ('Directia
Generala a Archivelor Statului') met een hoofd
vestiging in Boekarest die wordt geleid door een
directeur-generaal. In de hoofdsteden van de ruim
veertig provincies bevinden zich dépendances,
waar in principe alle archieven van lokale en regio
nale instellingen terecht behoren te komen.
Sinds 1951 valt de staatsarchiefdienst onder het
ministerie van Binnenlandse Zaken. Er werd mij
verteld dat dit het voordeel heeft dat men gemak
kelijker geldmiddelen krijgt toegewezen dan wan
neer men onder een zwak ministerie als dat van
Cultuur zou staan. Het betekent echter ook dat
het archiefwezen gemakkelijker kan worden ge
controleerd door de (geheime) politie. In Craiova
is het archief gehuisvest in hetzelfde gebouw als
waarin de politie een onderkomen heeft.
Wettelijke voorschriften
De archiefwet van 1925 schreef voor dat alle be
stuurlijke, rechterlijke, militaire en zelfs kerke
lijke autoriteiten hun documenten die ouder
waren dan dertig jaar moesten overbrengen naar
de staatsarchiefdienst. Deze termijn geldt nog
steeds.
In het communistisch systeem, zoals dat in
Roemenië vorm heeft gekregen, was alles van de
staat. Er waren geen particuliere bedrijven en ook
de landbouw was geheel een staatsaangelegen-
heid. Dit houdt in dat er geen onderscheid wordt
gemaakt tussen overheids- en particuliere archie
ven. Er bestaan door de minister van Binnenland
se Zaken vastgestelde lijsten van stukken, inge
deeld per categorie, die moeten worden bewaard.
Zonder toestemming van de archivaris, zo stelde
Ion Zarzara met nadruk, mogen geen stukken
worden vernietigd.
Diezelfde dag had ik ook nog een gesprek met
een geschiedenisleraar. Wegens zijn oppositionele
houding, die onder meer bleek uit het feit dat de
staatsiefoto van de grote leider in zijn leslokaal
ontbrak, was hij veroordeeld. De straf was ontslag
en verbanning naar een archiefdepot. De jaren die
hij daar doorbracht, besteedde hij goed door zeer
veel, niet voor iedereen toegankelijke, documen
ten over de communistische machtsovername te
bestuderen. Volgens hem hebben de communis
ten met opzet veel stukken vernietigd die hande
len over hun betrekkingen tot de Sovjet-Unie
Aard van het bestand
Een in 1981 verschenen overzicht van alle in het
depot te Craiova berustende archieven en verza
melingen geeft een goed beeld van het bestand
van het staatsarchief in Craiova3. De provincie
Dolj, waarvan Craiova de hoofdstad is, behoort
met zijn 800 000 inwoners verspreid over vijf ste
den en bijna honderd gemeenten tot een van de
grootste provincies van Roemenië. De oppervlak
te van Dolj is ongeveer anderhalf maal die van
Noord-Brabant.
De omvang van het bestand in Craiova is onge
veer zeven kilometer. Bijna alle bestanden waren
in 1981 geïnventariseerd. Een opmerkelijk gegeven
is dat de fotoverzameling toen nog niet ontsloten
was.
Men onderscheidt 'fonduri' en 'colectie', wel
ke begrippen min of meer gelijk te stellen zijn
aan onze termen 'archief' en 'collectie'. Persoons-
[324]
en familiearchieven vallen ook onder de 'colec
tie'.
Het oudste stuk dateert van 1469; in totaal zijn
er ongeveer honderd charters. Deze worden zorg
vuldig gekoesterd en zijn meestal in het Kerksla-
visch geschreven. De twee exemplaren die mij ge
toond werden waren zorgvuldig gerestaureerd. In
Wallachije is veel verloren gegaan door de steeds
terugkerende oorlogen met de Turken. In Trans-
sylvanië gaan de archieven verder terug, tot wel in
de twaalfde eeuw. Op een enkel familiearchief na
zijn bijna alle stukken dus van na 1830. In dat jaar
startte de modernisering van Roemenië.
De groep overheidsarchieven is de omvangrijk
ste. Het archief van de stad Craiova, dat 16835
nummers telt, vangt in 1831 aan, evenals dat van
de prefect dat een lengte heeft van 840 meter. Ook
de archieven van rechtbanken gaan niet verder
terug dan het jaar 1830. De belangrijkste zijn de
archieven van de rechtbank en het hof van ap
pel met een omvang van respectievelijk 150 en
412 meter. De dorpsarchieven, een lange rij, zijn
meestal zeer klein (zelden meer dan 100 num
mers) en vangen doorgaans pas in de twintigste
eeuw aan.
De late komst van de industrialisatie in dit deel
van Roemenië - pas onder het communistisch be
wind werden in en rond Craiova grote fabrieken
opgericht - weerspiegelt zich in het ontbreken van
archieven van industriële bedrijven. In de groep
economische archieven valt het oog op de Kamer
van Koophandel en Industrie (vanaf 1884), de bos-
inspectie (vanaf 1872) en de landbouwkamer (van
af 1920). Archieven van bank- en kredietinstellin
gen zijn er nauwelijks. In de sector cultuur viel
mijn oog nog op het archief van het Nationaal
Theater van Craiova, dat in i860 gesticht werd.
De sectoren onderwijs en volksgezondheid zijn
eveneens goed vertegenwoordigd.
Onder de familiearchieven valt het archief van
generaal Gheorghe Magheru op, dat veel gegevens
bevat over de onafhankelijkheidsstrijd in de ne
gentiende eeuw. Het overzicht sluit af met de 'co
lectie', waaronder ook de registers van de burger
lijke stand en een uit 12 597 nummers bestaande
verzameling documenten.
Bijzonder is een verzameling van in het Ara
bisch en Turks geschreven handschriften uit de
periode 1400-1800, die tot de oudste islamitische
documenten behoren die er in het land te vinden
zijn.
De gebruikers
De studiezaal biedt plaats aan ongeveer vijftien
bezoekers. De gebruikers zijn vooral mensen met
een om de woorden van Ion Zarzara aan te halen,
'passion for history', zoals studenten, leraren en
vorsers. Genealogen zijn er maar weinig. Sinds
de aanvaarding van de nieuwe landwet, die het
mogelijk maakt dat vroegere grondeigenaren een
beperkt deel van hun bezit terug kunnen krij
gen, komen er veel mensen die op zoek zijn naar
oude eigendomsbewijzen. Dit kost veel extra
werk.
Op de bovenverdieping was een tentoonstel
ling ingericht die een goed overzicht gaf van de
Roemeense geschiedenis vanaf het oude Dacië tot
heden. De beheerder verontschuldigde zich dat de
communistische periode nog niet was vervangen.
Her en der waren panelen verwijderd. Ik kreeg te
horen, dat hier citaten van Ceaucescu hadden ge
hangen, die zoals overal daags na het uitbreken
van de opstand waren verwijderd.
Microfilms worden ook gebruikt ten einde slij
tage aan de stukken te voorkomen.
De archivarissen
De archivarissen zijn meestal academisch ge
vormd. De meeste hebben geschiedenis gestu
deerd, verder zijn er ook filosofen, filologen en en
kele juristen.
De archivaris moet zijn werktijd verdelen tus
sen ontsluiten, publiceren en het helpen van be
zoekers. Zij publiceren, zoals ik kon constate
ren, ook historische studies. Daarnaast worden
exposities gehouden, toespraken verzorgd en is
men geregeld te horen op de lokale radio. Deze
was, als zijnde overbodig, op bevel van Ceaucescu
opgeheven, maar is na de revolutie weer opge
richt.
Het voorgaande geeft slechts een oppervlakkige
[325]
