Wij werden in Craiova zeer gastvrij ontvangen,
iets wat nog meer reliëf krijgt wanneer men be
denkt, dat de economische toestand penibel is. Ik
maakte deel uit van de delegatie. Hoewel dit on
derdeel niet was gepland, bleek het toch mogelijk
een bezoek te brengen aan het provinciale depot
van de Roemeense Rijksarchiefdienst. Ook hier
was de ontvangst hartelijk; de beheerder, Ion Zar-
zara, stond meteen voor mij klaar.
Oosteuropese archiefdiensten zijn, anders dan
die van de EEG, tot nu toe in het Archievenblad
amper aan bod gekomen. Zeker nu het IJzeren
Gordijn niet meer bestaat, is er alle reden om in
dit opzicht een andere koers in te slaan. Een korte
uiteenzetting over de Roemeense geschiedenis is
voor een goed begrip van de toestand van het ar
chiefwezen op zijn plaats'.
Vreemde heersers
De moderne staat Roemenië is in het midden van
de negentiende eeuw in betrekkelijk korte tijd
ontstaan. Voorlopers waren de vorstendommen
Wallachije en Moldavië die in de veertiende eeuw
ontstonden door de samenvoeging van kleinere
politieke eenheden (zie kaart). Deze gebieden
werden bewoond door boeren en schaapherders
die afstamden van de geromaniseerde bevolking
die na het vertrek van de Romeinse legioenen (cir
ca 275 na Chr.) in de Balkan was blijven wonen.
De dialecten die zij spraken, ontwikkelden zich
later tot het Roemeens. Anders dan de Hongaren
waren de Roemenen orthodox. Alle officiële stuk
ken werden in het Kerkslavisch met cyrillische let
ters geschreven. Rond 1675 schakelde de ortho
doxe kerk van het Kerkslavisch over op de taal van
het volk, het Roemeens, dat echter nog wel met
cyrillische letters geschreven werd.
Transsylvanië, door de Duitsers Siebenburgen
genaamd, maakte vanaf circa 1000 deel uit van het
Hongaarse Rijk, maar had daarbinnen een auto
nome positie. Aan het eind van de Middeleeuwen
bestond de meerderheid van de bevolking hier uit
Roemenen.
Deze drie landstreken kregen echter niet de
kans uit te groeien tot volwaardige staten, omdat
zij vanaf circa 1400 (Wallachije) respectievelijk
circa 1540 (Moldavië en Transsylvanië) werden ge
degradeerd tot vazalstaten van het Turkse Rijk. In
economisch opzicht was dit nadelig, alleen Trans
sylvanië beleefde in de zeventiende eeuw nog een
periode van bloei. De Turkse invloed was hier wel
minder groot dan in de rest van de Balkan.
De drie uit de Middeleeuwen stammende vor
stendommen die samen met de strook langs de Zwar
te Zee het moderne Roemenië vormen. Uit: Dittrich
en Van Goudoever, 16
Politieke situatie in 1856. Uit: Dittrich en Van
Goudoever, 25
[322]
Streven naar een nationale staat
Vanaf het midden van de achttiende eeuw ver
breidde zich ook in dit deel van Europa het
ideeëngoed van de Verlichting. Mer name de con
tacten met Frankrijk waren belangrijk. De in de
Balkan levende volkeren waaronder ook de Roe
menen gingen streven naar een eigen staat. Het
nieuwe Roemenië zou moeten gaan bestaan uit
Wallachije, Moldavië en Transsylvanië. Dit plan
dreigde echter verijdeld te worden door de expan
siedrang van de Habsburgers en de Russen. De
Habsburgers hadden aan het einde van de zeven
tiende eeuw Hongarije en Transsylvanië op de
Turken heroverd, de Russen drongen vanaf circa
1775 voortdurend verder naar het westen en zui
den op. Het Turkse rijk was door innerlijke zwak
heid steeds minder in staat hieraan weerstand te
bieden. De vorstendommen Moldavië en Walla
chije kwamen geheel onder Russische invloed te
staan. Van de tsaar kregen zij kort na 1829 een
soort grondwet, het 'organiek reglement'. Vanaf
die tijd werd begonnen met de opbouw van een
modern staatsapparaat.
Westeuropese interventie
De grote mogendheden, Engeland en Frankrijk,
en ook Oostenrijk zagen dit Russisch expansio
nisme met lede ogen aan. Zij maakten van een
nieuw Russisch offensief gebruik door militair
tussenbeide te komen. Tijdens de Krimoorlog
(1854-1856) werd Rusland verslagen. Bij de Vrede
van Parijs werd afgesproken dat de beide Roe
meense vorstendommen weliswaar onder Turkse
soevereiniteit zouden blijven staan, maar dat zij
nagenoeg zelfstandig werden. De grote mogend
heden stonden garant voor deze situatie, waarvan
de Roemeense politici handig gebruik maakten
door aan te sturen op een personele unie tussen de
beide vorstendommen. Hoewel de grote mogend
heden dat niet direct bedoeld hadden, werd deze
unie in 1859 een feit. Een nieuwe Turks-Russische
oorlog vormde de aanleiding nog een stap verder
te gaan: in 1877 riep de regering in Boekarest de
onafhankelijkheid uit. Ondertussen werd in een
hoog tempo een modern staatsapparaat opge
bouwd en nam de Westerse invloed, ook in cultu
reel opzicht, steeds meer toe. De eerste vorst van
het nieuwe Roemenië, Alexandra Ion Cuza (1.859-
1866), verving onder meer het cyrillische door het
Latijnse alfabet. Het verdwijnen van de Turkse
overheersing maakte de weg vrij voor economi
sche ontwikkeling. De export van granen en aard
olie schiep een nieuwe, overigens kleine, klasse
van puissant rijke burgers. Boekarest groeide uit
tot een uiterlijk fraaie stad.
Recente geschiedenis
De ineenstorting van de Dubbelmonarchie maak
te het mogelijk dat het in grote meerderheid door
Roemenen bewoonde Transsylvanië zich eind 1918
aansloot bij het Roemeense koninkrijk. Een der
gelijke situatie deed zich voor in Rusland, waar de
Roemenen in Russisch Moldavië, ook wel Bess-
arabië genaamd, zichzelf onafhankelijk verklaar
den, waarna aansluiting bij 'Groot Roemenië'
volgde. Hoewel in naam een constitutionele mo
narchie, werd veelvuldig de hand gelicht met de
beginselen van de parlementaire democratie. Tij
dens de Tweede Wereldoorlog vochten Roemeen
se legers samen met de Duitsers tegen de Sovjet-
Unie. Doel was de herovering van het in 1940 on
der dwang afgestane Moldavië. De krijgskansen
keerden echter spoedig. Toen het Russische Rode
Leger in 1944 op her punt stond het land binnen te
vallen, koos Roemenië na een door de jonge ko
ning Michaël gepleegde staatsgreep de kant van de
Geallieerden. Dit betekende echter ook gedwon
gen samenwerking met het Rode Leger. In het
kielzog van de Russische soldaten kwamen de
Roemeense communisten die tijdens een jaren
lang verblijf in Moskou grondig waren getraind in
de kneepjes van het stalinisme.
Na het einde van de oorlog nam de Russische
en daarmee de invloed van het oorspronkelijk
handjevol communisten snel toe. Eind 1947 was
de communistische heerschappij stevig gevestigd.
Onder leiding van N. Ceaucjescu werd in Roe
menië een variant op het communisme ontwik
keld, die gekenmerkt werd door een vermenging
van overspannen nationalisme en stalinisme. Van
af de jaren zeventig traden de kwalijke gevolgen
[323]
