maans bestuur bestaan heeft. Belangrijker archieven
zijn dus te vinden op de Ionische eilanden, die nooit
onder Turks gezag stonden, en op de Cycladen waar
locale autonomie bestond. Daarnaast zijn er oude
archieven juist in gebieden die niet tot het oor
spronkelijke Koninkrijk Griekenland behoorden,
zoals het Noorden dat tot 1912 Turks gebied was.
Daar hebben de bureaucratisering van het Osmaan-
se Rijk en de groei van locale autonomie in de vorige
eeuw een redelijke archiefzorg voortgebracht, die na
de inlijving bij Griekenland kon worden voortgezet.
In Thessaloniki, Kozani, Jannina en Verria opereren
de regionale archieven veel beter dan elders. Ze heb
ben behoorlijke oude bestanden, maar ze nemen
ook recentere archieven van de locale en regionale
autoriteiten over. Juist het bestaan van oude bestan
den gaf het archiefwezen in een aantal van deze
plaatsen het gewicht om ook iets aan de moderne ar
chieven te doen.2
Locale archieven zijn vaak ontstaan als stichtin
gen opgezet door nijvere amateurs. Die moesten
dan wel vaak lang wachten tot de centrale overheid
hun initiatieven steunde. Gelukkig is dat in de loop
van de tijden vaak gebeurd, want nu is de situatie op
het platteland niet gunstig meer. Twintig of dertig
jaar geleden bestonden er dorpselites, met belang
stelling voor het glorieuze verleden. De massale uit
tocht van het platteland naar Athene heeft die elites
doen verdwijnen. De ondersteuning zal uit Athene
moeten komen. Soms zijn de locale archieven alleen
in de zomervakantie open, wanneer de naar Athene
geëmigreerde intelligentsia vakantie in de geboorte
streek houdt.
Buiten Athene is het belangrijkste archief dat op
het eiland Kerkyra (Corfu). De Ionische eilanden
stonden tot 1798 onder Venetiaans bestuur en vorm
den daarna enige jaren de Republiek der Zeven Ei
landen, vergelijkbaar met onze Bataafse Republiek.
In 1814 vielen de eilanden in Engelse handen. Ten
slotte kwamen de eilanden in 1864 aan Griekenland.
Hoewel verscheidene rampen de eilanden geteisterd
hebben en lang niet overal grote oude archieven be
waard zijn, is het archief van het centrale bestuur op
Kerkyra (het zogenaamde archief van de Ionische
Senaat) samen met het archief van het eilandbestuur
een voor Griekenland zeer rijk bestand, dat altijd re
latief goed behandeld is.3 Op alle Ionische eilanden
zijn grotere of kleinere archieven bewaard, maar
hier zijn soms grote lacunes door allerlei rampen.
Odysseus' eiland Ithaka is nu te onbetekenend om
een bureaucratische structuur te hebben, maar het
heeft nog steed een voor Griekse maatstaven aan
zienlijk archief voor de periode tot 1864. Veel van
het archief van het eiland Kefallinia ging in de acht
tiende eeuw verloren, omdat een zeerover die een
Nederlands schip gekaapt had, de papieren van het
gerechtshof wilde verbrandend Het archief van het
afgelegen eilandje Kythira illustreert nog een ander
probleem. Het is een van de best bewaarde archie
ven uit de Venetiaanse periode, maar het eiland is
sterk achteruitgegaan nadat het deel van Grieken
land ging uitmaken en nu zit het bestuur van een
klein en verpauperd dorp met de zware taak van het
beheer van een archief van groot historisch belang.
Meer plaatsen die in de Turkse tijd belangrijk wa
ren, zijn het nu niet meer, en dat kan risico's inhou
den voor belangrijke collecties. Een voorbeeld is het
kleine dorpje Zagora, waar een koopman die een
kwart eeuw in Amsterdam had gewoond zich terug
trok. Het dorp was de geboorteplaats van vele be
langrijke kooplieden en de locale bibliotheek bezit
een belangrijke handschriftenverzameling, waaron
der een grotendeels in Amsterdam gevormd particu
lier archief uit de achttiende eeuw.
Er bevindt zich ook nog heel wat archiefmateriaal in
particuliere handen. Ambtsdragers hielden veel
stukken onder zich, hoewel de wet dat sinds 1912
verbiedt. Archiefstukken worden jaloers door af
stammelingen bewaard, maar als de belangstelling
verwatert komen ze meestal op de markt terecht of
worden ze verkocht aan instituten die meer geld
hebben dan het Staatsarchief. Het gevolg is dat al
lerlei archiefbrokken verspreid liggen over vele
bibliotheken, musea en onderzoeksinstellingen. In
allerlei decreten zijn deze instellingen als bewaar
ders van 'historische documenten' erkend. Door ge
brek aan middelen moet de archiefdienst veel werk
laten liggen. Dat werk wordt dan zo her en der op
gepakt door instellingen of personen die wel geld en
personeel hebben. De grootste bank legt een mi
crofilmcollectie van oude locale archieven aan. De
Nationale Stichting voor Wetenschappelijk Onder
zoek stuurde personeel naar allerlei verwaarloosde
locale archieven om die te ordenen. Vaak was er
daarbij helaas meer sprake van concurrentie dan van
[42]
samenwerking. Particulier initiatief moet ook de to
taal verwaarloosde archieven van de hoofdstad red
den. Een paar jaar geleden zag ik in Athene een
groep enthousiaste amateurs bezig om historisch
materiaal van de stad Athene te verzamelen, waar
onder ook archieven. Er was geen plan van aanpak
te bekennen, maar in ieder geval gebeurde er iets.
Een nog niet geheel uitgestorven plaag is in Grie
kenland de verzamelaar van historische bescheiden,
die tegenwoordig vaak de vorm aanneemt van een
oude hoogleraar die hetzij privé, hetzij voor een
door hem gecontroleerd instituut archivalia ver
werft. Vaak was een dergelijke verzameling dan het
vertrekpunt van een of andere monografie op naam
van de betreffende hoogleraar. In het verleden was
regelrechte diefstal een gewone verzamelmanier. Via
een dief en een kooplustige katholieke prelaat is zo
een verzameling belangrijke documenten uit de
Venetiaanse en Turkse perioden van de Cycladen
tussen de Griekse handschriften van de Vaticaanse
Bibliotheek terechtgekomen. Natuurlijk is er voor
ieder land veel historisch materiaal in het buiten
land te vinden, maar voor Griekenland is in het bui
tenland vaak veel meer oud materiaal aanwezig dan
in het land zelf. Er is bijvoorbeeld geen stukje papier
of perkament in Griekse archieven betreffende het
Frans-Italiaanse prinsdom dat van de dertiende tot
de vijftiende eeuw delen van de Peloponnesus be
sloeg, maar de oudste originele oorkonde uit dat ge
bied bevindt zich toevalligerwijze in Den Haag.
De archieven van de Griekse staatskerk worden
door de wetgeving als overheidsarchieven gezien.
Het gezag van de Griekse Heilige Synode strekt zich
echter niet uit over alle kerkelijke organisaties. Juist
de belangrijkste kerkelijke archieven behoren aan
kloosters die direkt onder het gezag van het Patriar
chaat van Constantinopel staan. Het gaat hier dan
vooral over de archieven van de kloosters op Athos
en Patmos. Over het archiefbeheer op Athos hoort
men soms alarmerende berichten. Er zijn van enkele
Athoskloosters wat oorkondenuitgaven, echter geen
bruikbare archiefoverzichten. Op Patmos is de situ
atie beter. Er bestaat een inhoudsoverzicht.3 De
voor de Griekse geschiedenis zeer belangrijke ar
chieven van de Rooms-katholieke bisdommen wor
den redelijk verzorgd, doch verkeren soms in een
staat van grote wanorde.
3
De voornaamste problemen
De armoede van de Griekse openbare archieven
maakt dat historici geneigd zijn naar buitenlandse
archieven en bibliotheken te trekken en schaadt de
belangstelling voor het welvaren van archieven in
Griekenland zelf. Men denkt zeker niet in de eerste
plaats aan het Algemeen Staatsarchief wanneer men
in Griekenland over archieven spreekt. Eerder
denkt men aan archieven in het buitenland, zelfs
wel aan Nederland. Vooral in Londen, Parijs, Vene
tië, Rome, Wenen en München werkten hele groe
pen Griekse historici in de archieven. In Turkse ar
chieven worden Grieken niet toegelaten. In de bui
tenlandse archieven vindt men de aaneengesloten
oude bestanden die in Griekenland zelf ontbreken.
Er werd tot voor kort meer geld uitgegeven aan
Grieks archiefonderzoek in Venetië dan aan het ar
chiefwezen in Griekenland zelf. Geheel zonder
rechtvaardiging is dat niet, want in Venetië liggen
unieke bestanden, zoals het bestuursarchief van
Kreta van de veertiende tot de zeventiende eeuw, dat
door de Venetianen bij de overgave van de hoofd
stad van het eiland aan de Turken in 1669 werd mee
genomen.
Er is weinig belangstelling uit een breder publiek.
Genealogie is in Griekenland niet erg verbreid. Er
zijn weinig perspectieven voor genealogisch onder
zoek omdat de bevolkingsadministratie lange tijd
slecht werd bijgehouden.
Het hangt in belangrijke mate van externe facto
ren af of het archiefwezen in Griekenland zich ver
der zal kunnen ontwikkelen. Er is veel geld nodig en
veel steun, zowel van de politiek als van de onder
zoekers. De laatste jaren ben ik verscheidene malen
bij Griekse overheidsinstellingen binnen geweest.
De manier waarop men daar met zijn papier om
gaat, zal veel narigheid voor toekomstige archivaris
sen veroorzaken. Als het bij de kelder van het Aka-
demiegebouw blijft, dan is er weinig hoop voor de
toekomst. De overheidsdepartementen zullen hun
archiefdiensten al naar de druk van belangstellen
den wat uitbouwen, maar veel materiaal zal blijven
verdwijnen.
Het is maar de vraag of het archiefwezen ooit in
staat zal zijn de papiermassa van een op hol geslagen
[43]
