Ruim twee maanden later, op zaterdag 17 november,
werd in Bedum een studiemorgen gehouden, waar
op de vraag centraal stond: op welke wijze kan de ar
chieven van gemeenten en waterschappen in Gro
ningen een zinvol bestaan worden gegeven? Er wer
den inleidingen gehouden over de functie van deze
archieven voor de gebruikers, over de mogelijkhe
den voor een beter beheer en over praktijkvoorbeel
den hiervan. Deze bijeenkomst werd georganiseerd
door het Rijksarchief in Groningen, het Gemeente
archief Groningen en de Provinciale Archiefinspec
tie. Zij maakte onderdeel uit van de jaarlijkse Dag
der Groninger geschiedenis.
Drs J. Dijkstra, provinciaal archiefinspecteur in
Groningen, vat de resultaten van de twee symposia
samen.*
Het belang van verbetering
van de archiefzorg
Tijdens de bijeenkomst in Bedum sprak de hoog
leraar sociaal-economische geschiedenis aan de
Rijksuniversiteit Groningen prof. dr P. Kooij over
de waarde van de gemeentelijke archieven in Gro
ningen voor zijn onderzoekingen en het belang
van een goede zorg voor deze archieven. Goed ver
zorgde archieven zijn van groot belang voor histo
risch onderzoek. Onder invloed van actuele om
standigheden worden steeds nieuwe vragen aan
het verleden gesteld, die onder meer door ar
chiefonderzoek kunnen worden opgelost. Voor
regionale geschiedenis is zeer veel belangstelling.
Bij de gemeenten is het historisch besef en de ken
nis van de inhoud van de archieven klein. Het is
juist de archivaris die antwoord kan geven op vra
gen naar het verleden door ambtenaren en geïnte
resseerden in regionale geschiedenis.
De gemeenten in Groningen blijken onvol
doende toegerust te zijn voor medewerking aan
het archiefonderzoek dat door Kooij en zijn me
dewerkers wordt uitgevoerd. Het personeel heeft
te weinig tijd en kennis en de plaatsruimte is on
voldoende. Hij benadrukte de waarde van cen
traal archiefbeheer en het aanstellen van deskun
dig personeel. Dit lijkt kostbaar, maar is het niet
bij vergelijking met de kosten van slecht verzorgde
archieven.
In Leeuwarden benadrukte drs R. van der Vlis
dat het plaatselijk archiefbeheer geprofessionali
seerd moet worden. De huidige situatie is onvol
doende. Wanneer gemeenten betere faciliteiten
voor archiefonderzoek bieden, blijken de bezoe
kersaantallen te stijgen. Ook hij wees er op dat
veel kosten van slechte archiefzorg niet zichtbaar
worden gemaakt.
De rol van het provinciale bestuur
De Groninger gedeputeerde dr G.J. van Helden
gaf in Bedum zijn visie op verbeteringsmogelijk
heden voor gemeente- en waterschapsarchieven.
Archiefzorg scoort politiek niet, zodat er eerder op
bezuinigd wordt. Dit gold ook voor de provincie
Groningen, maar hierin is verandering gekomen.
De provincie heeft de afgelopen jaren achterstan
den bij selectie en toegankelijk maken van haar ar
chieven weggewerkt en zal dit blijven doen. Deze
activiteiten zijn verdedigd als bestaand beleid, dat
ten onrechte niet is uitgevoerd. Door nu te inves
teren in goed archiefbeheer wordt verlies aan in
formatie voorkomen en zijn op termijn niet nog
duurdere inhaaloperaties nodig. De gedeputeerde
riep de gemeenten op ook de komende tijd inhaal
operaties uit te voeren, gericht op het wegwerken
van achterstanden bij selectie van vernietigbare
stukken en het goed toegankelijk maken van de te
bewaren stukken. Hij wees er op dat de Centrale
Archief Selectiedienst hierbij kan worden inge
schakeld en dat door gebruik te maken van banen
pools de kosten kunnen worden gedrukt. Daar
naast riep hij de gemeenten op de krachten te
bundelen om tot een structureel goed beheer van
archieven te komen. De provincie is bereid hierbij
zich in te zetten.
De Friese gedeputeerde voor onder meer het ar-
chieftoezicht, mevrouw drs J. Liemburg, bevestig
de dat haar provinciaal bestuur voorstander is van
streekarchivariaten. Het bestuur wil hiervoor
financiële bijdragen geven. Zonder actieve steun
van de gemeenten komen de streekarchivariaten
echter niet van de grond. Zij onderstreepte bij de
gemeenten het belang van deze diensten. De pro
blematiek moet hoger op de agenda komen.
Mochten de streekarchivariaten niet van de grond
[24]
komen, dan moet het oprichten van een provin
ciaal facilitair bedrijf voor archieven worden over
wogen, vergelijkbaar met de Centrale Biblio
theekdienst.
Streekarchieven
en streekarchivariaten
Tijdens de Friese studiedag gaf de rijksarchivaris
in Noord-Brabant mr M. W. van Boven een over
zicht van de ontwikkeling van de gemeentelijke
archiefzorg in zijn provincie. Hij reconstrueerde
een aantal gunstige factoren bij het ontstaan van
de huidige streekarchivariaten en streekarchieven.
In de eerste plaats de initiatieven van zijn voor
ganger mr J.RW.A. Smit, die vanaf 1914 tot 1949
het gemeentelijke archiefbeheer zeer stimuleerde.
Hij zette onder meer het gemeentearchief in Bre
da op en haalde gemeentebesturen over archivaris
sen in deeltijd aan te nemen. De provincie onder
steunde de initiatieven zeer en bevorderde de in
tergemeentelijke samenwerking tot het aanstellen
van archivarissen. Het succes van de intergemeen
telijke archiefdiensten is verder vooral ook te dan
ken geweest aan de grote populariteit van de plaat
selijke heemkundeverenigingen, die het lokaal
historisch onderzoek stimuleerden en veel invloed
hadden in de plaatselijke politiek. De ervaringen
met de eerste streekarchivariaten waren gunstig en
de burgemeesters verbreidden dit. Tenslotte hielp
het aanstellen van streekregistratoren vele aarze
lende gemeenten over de streep. Dergelijke mede
werkers hadden namelijk direct administratief
nut en dit overtuigde vele gemeentesecretarissen
en hoofden algemene zaken, die minder waarde
hechtten aan het culturele belang van goede ar
chiefzorg.
Als hindernis noemde de rijksarchivaris het
financiële aspect. Een rendabel streekarchief
vraagt een gebied met circa too.000 inwoners en
een bijdrage van circa 2,50 per inwoner. Ook ge
ven gemeenten vaak hun archieven niet graag uit
handen, waardoor minder snel het rendement van
efficiënt centraal beheer kan worden behaald. De
voorkeur geniet de oprichting van centrale ar
chiefdiensten boven de rondreizende archivaris
vanwege de grotere doelmatigheid. De aanslui
ting van kleinere gemeenten bij een grote, zoals in
Eindhoven, wordt weinig nagevolgd.
De spreker constateerde dat de streek- en ge
meentearchivarissen het archiefgebruik stimule
ren en dat dit ook een positieve weerslag heeft op
de belangstelling voor het Rijksarchief. Deze stijgt
ieder jaar. Door de goede lokale archiefzorg kan
het Rijksarchief zich in de toekomst beter concen
treren op het leveren van hoogwaardige produk-
ten, zoals het ontsluiten van archieven van provin
ciaal en nationaal belang. Een nadeel is dat door
het overdragen van bronnen van het Rijksarchief
aan gemeenten de onderzoekers archieven niet
meer bijeen vinden en meer moeten reizen.
De oud-gemeentesecretaris van Opsterland en
voorzitter van de werkgroep streekarchivariaten in
Friesland J. H. Duursma gaf een overzicht van de
doelstelling en activiteiten van deze werkgroep.
De groep, die bestaat uit vier gemeentesecretaris
sen, een waterschapssecretaris en de provinciale
archiefinspecteur, is tot de conclusie gekomen dat
er in Friesland moet worden gestreefd naar
drie streekarchivariaten. Men streeft niet naar de
instelling van streekarchieven. De totale kosten
worden op ƒ2,20 per inwoner geschat, wanneer
alle waterschappen meedoen op 1,95 per inwo
ner. Dit voornemen is in een plan uitgewerkt en
ruim anderhalfjaar door betrokkenen besproken.
Het resultaat is dat slechts weinig gemeenten posi
tief de plannen steunen. Momenteel probeert de
werkgroep het Streekarchivariaat Noord-Oost
Friesland een bredere basis te geven.
Tijdens de Groninger studiedag gaf de secrataris
van de Regioraad Noord-Groningen enige bijzon
derheden over het plan in Warffum een streekar
chief te stichten. De Regioraad zal als bestuurlijke
paraplu gaan dienen. Gelet op de kosten wordt
voorlopig uitgegaan van een zeer bescheiden start
voorziening, die op termijn moet uitgroeien. Doel
is een kwaliteitsverbetering die door een gezamen
lijke aanpak geen hogere kosten met zich mee
brengt dan wanneer iedere gemeente afzonderlijk
de taken zou uitvoeren.
De provinciale archiefinspecteur in Noord-
Holland dr A. J. Kölker gaf in Bedum een verslag
van zijn ervaringen met het opzetten van lokale
[25]
