De studiezaal van het Archivio Segreto Vaticana.
stuursorgaan ook voor de Noordelijke Nederlanden belangrijk. Het land werd
als missiegebied beschouwd en het kerkelijk bestuur geschiedde vanuit Rome.
In de praktijk tot 1853 en formeel tot 1908 heeft Nederland onder dit bestuur
gestaan. De vrijwel compleet overgeleverde archieven zijn bijgevolg even be
langrijk.
De rondleiding door de archieven zou geschieden door de Nederlander
mons. dr Karei Kasteel. Aangezien hij voor spoedoverleg met de paus was weg
geroepen, gaf een zuster een wat algemenere rondleiding door het oud-archief.
Tot haar grote schrik wisten enkele collega's al ras op Nederland betrekking
hebbende stukken uit de kast te halen. Ze was weer enigszins gerustgesteld toen
ze hoorde dat het om een groep archivarissen ging.
Hoewel er meestal maar enkele onderzoekers zijn, is er een ruime studie
zaal. Daar kunnen de 11000 registers en banden van het oud-archief (tot 1956)
worden geraadpleegd. Overigens is er ook al veel op microfilm gezet, grote
delen van het archief hebben namelijk te lijden van zware inktvraat. Daartoe
houden zich twee zusters met de conservering van het materiaal bezig ('restau-
rare omnia in Christo' vermeldt een bordje aan de muur). Uit het moderne
archief wordt nog steeds geen enkel stuk vernietigd.
Toen Kasteel uiteindelijk arriveerde, kregen we alsnog de geschiedenis van
de Propaganda Fide en zijn archieven in vogelvlucht verteld, gevolgd door een
rondleiding in sneltreinvaart langs de mooiste zalen en bibliotheken van het
uit 1622 daterende palazzo. Na dit bezoek, in een stukje exempt Vaticaans
grondgebied in de buurt van de Spaanse trappen, ging de groep naar Vati
caanstad zelf, voor allereerst een bezoek aan de Vaticaanse bibliotheek.
Bibliotheca Apostolica Vaticana
Prefect mons. Leonard E. Boyle o.p. bleek jammer genoeg niet in staat ons
rond te leiden. Een medewerker verving hem. Hoewel men aanvankelijk ver
baasd was dat archivarissen een bibliotheek wilden bezoeken, is het in dit ge
val niet geheel vreemd. Immers tot in de zeventiende eeuw waren archief en
164
Groepsfoto van de deelnemers aan de archief reis, genomen op het dak van de I6e-eeu wse
Torre dei Venti van het Vaticaan.
bibliotheek een geheel. Hoewel grote series archivalia nu zijn overgebracht,
bevat de bibliotheek nog steeds veel archiefmateriaal. In het prachtige zestiende-
eeuwse gebouw wordt een van de belangrijkste handschriften- en oude druk-
kenverzamelingen ter wereld bewaard, voor een groot deel opgebouwd uit schen
kingen van personen en instellingen aan de paus (bijvoorbeeld Barberini, Christi
na van Zweden). Vanwege de inhoudelijke waarde worden de (geschonken)
collecties als fondsen bijeen gehouden. Het gaat om in totaal 1 500 000 ban
den en een fichecatalogus van 6 miljoen stuks. Het laatste is een bijzonder clas
sificatiesysteem met ingangen op auteur, titel én onderwerp. Men overweegt
dit alles op de computer in te voeren. In feite is de bibliotheek statisch, nu nog
nauwelijks oude handschriften of andere relevante stukken kunnen worden
verworven. Tenslotte worden ons enkele highlights - weliswaar in facsimile uit
de collectie getoond.
Archivio Segreto Vaticano
Het archief van het Vaticaan behoort tot de belangrijkste archieven ter we
reld. Het bevat de archieven van de centrale kerkelijke/geestelijke (niet we
reldlijke) instellingen. Hieronder vallen eveneens de officiële documenten van
alle pausen, bepaalde stukken over de pauselijke staat en vele archieven van
families, kloosters etc. Gedurende de middeleeuwen lagen de belangrijkste stuk
ken in de Engelenburcht. Pas in 1611-1614 werden door Paulus v de verschil
lende bestanden in het Vaticaan in een centraal archief bij elkaar gebracht.
Sinds die tijd heeft het archief zijn huidige naam. In de eeuwen daarna is steeds
meer materiaal bij elkaar gebracht, bijvoorbeeld de stukken uit Avignon.
Het archief staat in de eerste plaats ten dienste van de paus en de curia, daarna
voor onderzoek. Pas vanaf 1881 is het Archivio Segreto toegankelijk voor bui
tenstaanders.16 In principe is het archief voor alle onderzoekers van alle lan
den en godsdiensten toegankelijk, mits er een wetenschappelijk doel is en men
een aanbeveling van een wetenschappelijk instituut kan tonen. De openbaar
heid loopt momenteel tot aan het jaar 1922, het einde van het pontificaat van
Benedictus xv.
165
