een onoekend verschijnsel. Wel wordt door het Public Record Office toezicht
uitgeoefend op de zorg van naar de archiefbewaarplaatsen van lagere overhe
den overgebrachte archieven van rijksinstellingen.
De opleiding tot archivaris vindt plaats aan een beperkt aantal universitei
ten. Het is net als in Nederland een eenjarige dagopleiding. Formele toelatings
eis is het bezit van de bachelor's graad. Het vakkenpakket verschilt niet sterk
van de Rijksarchiefschool, zij het dat beduidend minder aandacht wordt besteed
aan ordenen en beschrijven. De Britse beroepsvereniging, de Society of Archi
vists, tracht een maximale invloed op de opleidingen uit te oefenen. Veel Brit
se archiefdiensten hebben in de afgelopen decennia te maken gehad met een
stormachtige groei van de publieke belangstelling. Naar het schijnt loopt deze
groei minder dan in Nederland parallel met de stijgende belangstelling voor
genealogie.
Archiefdiensten in Yorkshire, Engeland - Een korte impressie
De goede betrekkingen tussen de British Society of Archivists en de Vereni
ging van Archivarissen in Nederland hebben in de laatste jaren geleid tot een
aantal bezoeken over en weer met het doel kennis te nemen van het archiefwe
zen in beide landen.
Een bezoek van 25 tot 28 april 1988 aan Yorkshire stelde mij in staat een
beeld te vormen van de werkomstandigheden, de archieven, de archiefmede
werkers en de bezoekers van vijf archieven in Yorkshire. Voortreffelijk gast
heer was dr. David M. Smith, directeur van 'the Borthwick', die met mij door
zijn 'eigen' archief rondsjouwde, mij introduceerde bij de 'Minster Library',
het stadsarchief van York, de West Yorkshire Archive Service te Wakefield
en de Districts Archives te Leeds en mij bovendien het prachtige North York
shire liet zien.
Het lijkt niet vriendelijk voor onze Britse collega's, doch met de organisatie
van het archiefwezen is het niet al te best gesteld aan de andere zijde van de
Noordzee. Zeker voor een buitenstaander is de verwarring compleet. Archie
ven worden in Groot-Brittannië zeer verspreid en in zeer verschillende archief
bewaarplaatsen bewaard onder vaak bedroevende omstandigheden. Dat is niet
de schuld van de archivarissen, die zo slecht met de hen toevertrouwde papie
ren omgaan; integendeel, er wordt geroeid met de riemen die er zijn. Toege
wijde mensen die voor een vaak laag salaris moeten opboksen tegen een over
heid die nauwelijks geïnteresseerd is in de eigen erfenis, behalve als er mee
gepronkt kan worden (dit laatste herkennen wij natuurlijk ook). Een archief
wet, een kader waarbinnen je zoals in ons land kunt werken, bestaat er niet.
Een grote angst van de Britse collega's is de 'vlucht' van archieven naar het
buitenland; privé-archieven zijn niet veilig. Belangrijke bedrijfsarchieven van
onder meer architectenbureau's en archieven van adellijke personen en geslach
ten worden verkwanseld. Door verarming en geldhonger voelen vele 'schen
kers' van archieven zich gedwongen de in de archiefbewaarplaatsen opgesla
gen papieren terug te halen en onder de hamer van de veilingmeester te brengen.
'Waardeloos' materiaal als brieven en rapporten verdwijnt spoorloos en 'waar-
70
devol' kaartmateriaal wordt duur verkocht en vindt zijn weg naar verzame
laars in de Verenigde Staten.
Diefstal van archivalia is in Engeland een groot probleem. Een op de studie
zaal geplaatste weegschaal (het gewicht der paperassen die de bezoeker bij zijn
entree meeneemt kan afwijken van hetgeen hij bij zijn vertrek weer meeneemt)
kent vele bezwaren, maar werkt soms nog als afschrikking. De weegschaal wekte
bij mij de lachlust op. De verspreiding van archieven door dit grote land lijkt
de doelmatigheid niet te bevorderen. In het stadsarchief van Leeds bevinden
zich de papieren van Lord x, voormalig gouverneur van India in de jaren '30
van deze eeuw; in het Borthwick instituut de archieven van Lord Halifax, oud
minister van oorlog.
Afgezien van de vrees voor onttrekking en verkoop van deze belangrijke ar
chieven, je verwacht deze papieren niet in Leeds en York. Het stadsarchief van
York bewaart parochie-archieven uit de stad, maar het Borthwick Institute heeft
de meeste archieven van parochies.
Zoals ik reeds aanstipte zijn de Britse archivarissen laag gesalarieerd. Hoe
wel aan een universiteit tot archivaris opgeleid - er zijn zes universiteiten: twee
in Engeland, twee in Wales, één in Schotland en één in Ierland, die een oplei
ding verzorgen - of naast een andere academische vorming door archiefwerk
in de praktijk gekwalificeerd, ontvangen zij niet het salaris dat verwacht mag
worden. Een uitzondering vormt de archivaris die aan een archief verbonden
is dat een onderdeel van een universiteit is, zoals 'The Borthwick'.
Zoals gezegd vindt de opleiding van archivarissen plaats aan een universi
teit. Een archiefschool is een onbekend fenomeen, evenals het stage-onderdeel
dat wij kennen. Ook het onderscheid 'hoger' en 'middelbaar' bestaat niet. Een
andere mogelijkheid om archivaris te worden is tijdens de academische oplei
ding in een archief te werken en veel historisch onderzoek te doen.
Automatisering is in Yorkshire niet onbekend, doch beperkt zich voorna
melijk tot het vervaardigen van archievenoverzichten en tekstverwerking. De
West Yorkshire Archive Service leek mij er het meest mee vertrouwd.
De werkomstandigheden van de Britse archivarissen variëren enorm en lij
ken volstrekt afhankelijk van de willekeur van de overheid of andere opdracht
gever. De werkruimten voor de archivaris bevinden zich in een gangetje naar
het depot (stadsarchief York), in het depot (Minster Library), maar ook in doel
matige ruime werkkamers (Borthwick en Wakefield).
Voor bezoekers, waarvan een stevig percentage tot de genealogen behoort,
moet het ene archief een eldorado zijn om te werken, het andere archief een
verwarrende doolhof.
De depots zijn veelal overvol, vandaar dat de verrijdbare stelling goed in
de markt ligt. De brandveiligheid varieert van bewaarplaats tot bewaarplaats.
De personele bezetting is slecht: het stadsarchief van Leeds, een stad van 600.000
inwoners, mag nu na vijftien jaar zeuren naast de twee daar reeds werkzame
archivarissen een derde aanstellen. De personele bezetting van het stadsarchief
van York is bedroevend. Eén archivaris en een 'halve' vrijwilligster die reeds
op jaren is. York is een der belangrijkste steden uit Engelands geschiedenis.
Aan vijf archieven heb ik een bezoek gebracht; aan elk archief zal ik enkele
woorden wijden.
71
