culturele factor het belangrijkste, terwijl de overheidsarchivarissen de admi
nistratieve en wettelijke waarde benadrukken. Bedrijfsarchivarissen waarde
ren archieven als management tools. Deze verschillen bemoeilijken de ontwik
keling van een nationaal beleid.
3-2 HistoricaI Societies: heerschappij van de historische waarde
In de Verenigde Staten is de archivistische traditie anders dan in Europa. De
eerste stuwende kracht achter het bijeen brengen van archieven was de histori
sche belangstelling. Historical Societies begonnen zoals gezegd archieven te
verzamelen om hun historisch belang nog voordat er overheidsarchieven wa
ren. Het resultaat is een verdeeld archiefwezen.
De Societies dateren uit de vroege negentiende eeuw en hadden een grote
invloed op het Amerikaanse archiefwezen. In haast elke staat is wel een Histo
rical Society. Voor zover ik weet komt dit verschijnsel in Canada niet voor,
althans niet op deze schaal. Door hun inspanningen zijn veel belangrijke over
heidsarchieven gered - verwaarloosd als ze waren door de administratie-en
nog steeds bewaren ze belangrijke archieven. Ze verzamelden memorabilia,
archieven en vooral boeken. Misschien verklaart dit wel de invloed, of moet
ik zeggen heerschappij, van de bibliotheekwetenschap op archieven. Archie
ven werden beschouwd als een verzameling afzonderlijke documenten en zo
werden ze ook beschreven, net als museumvoorwerpen en boeken beschreven
worden.
De activiteiten van de Societies leidden soms tot merkwaardige situaties. Som
mige van de oudste archiefstukken uit Massachusetts bevinden zich bij de Histo
rical Society of Massachusetts, terwijl een ander deel, vooral series, in de over
heidsarchieven te vinden is. Toen de Society de stukken verwierf, werden deze
series niet als belangrijk gezien en dus bij de administratie gelaten.
De Societies beïnvloedden ook de kijk op en het gebruik van archieven. Ar
chieven werden bijeengebracht om te worden gebruikt door geleerden, niet door
gewone burgers. Ze waren van nut voor historisch onderzoek, niet als be
wijsstukken. Alleen al het feit dat de Societies in staat waren overheidsarchie
ven te verzamelen, wijst op de zwakke positie van overheidsarchieven.
De sterke plaats van de Historical Societies tegenwoordig weerspiegelt zich
in hun verhouding met de overheidsarchieven. In vele staten is de verantwoor
delijkheid voor overheidsarchieven toegekend aan de Historica! Society in de
betreffende staat. In deze 'staatsarchieven' treft men ook grote particuliere
collecties, handschriften en boeken aan die op de hele staat betrekking heb
ben. De ontwikkeling in Nederland staat hier haaks op. In Nederland ontwik
kelden juist vele overheidsarchiefdiensten zich tot historische documentatie
centra van een stad of een provincie, die particuliere archieven (en foto's, films,
kaarten en soms boeken) verzamelen betreffende alle aspecten van het stadsle
ven, gebaseerd op documentaire inzichten.
Behalve de Historical Societies zijn er in de Verenigde Staten nog talloze
andere institutionele verzamelaars, zoals universiteiten, bibliotheken en mu
sea. Zij bloeien, omdat vele diensten die in Europa door de overheid worden
verleend of gesubsidieerd, in de Verenigde Staten en Canada particulier zijn.
En omdat de overheidsarchieven over het algemeen geen particuliere collec
ties willen opnemen, valt er veel te verzamelen.
Het zou interessant zijn na te gaan of er een relatie is tussen het aantal particu
liere instellingen dat archieven verzamelt en de negatieve opstelling van over
heidsarchieven om particuliere archieven op te nemen. Men kan stellen dat deze
instellingen goed werk doen en de plaats innemen van de overheid die geen
verantwoordelijkheid neemt. Voor de gebruikers is de situatie echter verwar
rend. Het is bijna onmogelijk om logisch redenerend te achterhalen waar zich
bepaalde archieven bevinden. De meeste van deze instellingen verzamelen na
melijk op bepaalde onderwerpen of terreinen. De gegeven situatie maakt het
voor de archiefgebruikers essentieel te weten waar overheidsarchieven en par
ticuliere archieven bewaard worden. Daarom werd een Marc amc format ont
wikkeld, dat het uiteindelijk mogelijk moet maken de inhoud van de bewaar
plaatsen over de gehele vs te achterhalen.
De situatie in Canada is anders, omdat de overheersende invloed van de ver
zamelaars ontbreekt. Zij lijkt meer op Europa, waar sommige universiteiten
en musea archieven bewaren, maar op veel kleinere schaal dan in de vs. Toch
wil dat nog niet zeggen dat de overheidsarchieven in Canada op grote schaal
zorgen voor of beleid ontwikkelen ten aanzien van particuliere archieven. Het
beleid lijkt er op gericht particuliere organisaties aan te moedigen voor hun
eigen archieven te zorgen.
3-3 National Archives
Op het eerste gezicht lijken de National Archives van Canada en de vs op el
kaar. Beide zijn gevestigd in indrukwekkende, negentiende-eeuwse, klassisisti-
sche gebouwen en hebben dringend behoefte aan nieuwe huisvesting. Beide
instellingen zijn er ook in geslaagd hun onafhankelijke positie binnen de ad
ministratie te versterken. Toch lijken doelstellingen en beleid te verschillen,
hetgeen blijkt uit hun statuten. Er zijn twee belangrijke verschilpunten die op
alle aktiviteiten van invloed zijn.
3-3-1 Nationale of federale verantwoordelijkheid?
De National Archives in Canada voelt zich verantwoordelijk voor het gehele
Canadese archiefwezen.4 Het werpt zich op als de natuurlijke leider, biedt
technische en morele ondersteuning aan de provinciale archieven, stimuleert
de opleiding, bevordert publicaties en verricht onderzoek namens alle Cana
dese archieven. Het uiteindelijk doel is een netwerk aan te leggen van over
heidsarchieven of diensten door het hele land. Hoewel de weg daarnaartoe nog
lang zal zijn, is de plaats van de National Archives voor ieder duidelijk. De
leidende rol wordt gesteund of minstens getolereerd. Omdat het Canadese ar
chiefwezen minder ontwikkeld, minder gecompliceerd is dan dat in de vs, mo
gen resultaten in de nabije toekomst verwacht worden.
De National Archives in de vs hebben een minder nationale, maar meer fe
derale aanpak. Het ziet als primaire plicht de federale regering en bureau's
van dienst te zijn, en het heeft ook niet de wettelijke basis om een leidende
rol te vervullen zoals in Canada. De conclusie is niet dat de National Archives
in de vs het archiefwezen niet ondersteunen, maar het gebeurt minder expli
ciet, meer indirect, bijvoorbeeld middels de National Historical Publications
339
338
