Europa. Er is echter maar één Quebec in Noord-Amerika, maar er zijn talloze
'Quebecs' in Europa.
Een derde element dat een Europeaan in Amerika treft is het uitgestrekte
gebied. Behalve onze Russische collega's zijn de Europeanen gewend aan vrij
kleine eenheden, vergeleken met de Verenigde Staten en Canada. Anderzijds
beschouwen wij de Verenigde Staten en Canada als gecentraliseerde landen
net als de meest Europese. Wij zijn geneigd de gevolgen van het federale sys
teem voor het bestuur en de archieven te onderschatten. Dit geldt zeker voor
Canada, waar geen staten, maar provincies bestaan. 'Provincie' is in de meeste
delen van Europa iets anders dan een staat, maar de Canadese provincies zijn
in hun wetgeving even vrij als de staten in de vs.
Hoewel het Noordamerikaanse gebied immens groot is, is intellectuele com
municatie door de ééntaligheid gemakkelijker dan in Europa. Ook tussen ar
chivarissen is in de Verenigde Staten en Canada veel meer contact dan in Europa,
zowel persoonlijk als georganiseerd. Er zijn verbanden waar men elkaar indi
vidueel ontmoet, schrijft of belt, en organisaties in verschillende specialisaties
en op verschillende niveau's. Vergelijk dit eens met Europa, waar politieke
en taalbarrières de contacten tussen de archivarissen in verschillende landen
belemmeren. Er zijn weliswaar regionale en nationale archieforganisaties, maar
er is geen overkoepelende Europese organisatie. In feite is er helemaal geen
ander Europees contact tussen de archivarissen dan incidenteel tussen nabuur
landen. De verklaring hiervoor is eenvoudig. Voor een Nederlandse archiva
ris, die deel uitmaakt van de Nederlandse administratie, is de grens werkelijk
een afsluiting. Hetzelfde geldt voor de meeste andere archivarissen in Europa.
Maar wanneer de archivaris niet alleen het historisch verlengstuk van de ad
ministratie is, maar ook als informatiemanager van historische gegevens be
schouwd moet worden, dan dient hij zich te interesseren in het archiefwezen
van andere Europese landen. Hun verleden houdt niet op bij de huidige gren
zen. Nederlandse bronnen bevinden zich overal in Europa, maar worden niet
of nauwelijks gebruikt door onbekendheid en soms moeilijke bereikbaarheid.
Internationale samenwerking in Europa op archivistisch terrein, door middel
van een Vereniging van Europese Archivarissen en door middel van een com
puternetwerk om archivistische informatie uit te wisselen, is in mijn ogen in
de nabije toekomst dan ook noodzakelijk en onvermijdelijk.
3
De Noordamerikaanse archiefstructuur
Het Amerikaanse archiefwezen ziet er voor een buitenstaander op het eerste
gezicht wat verwarrend uit. Omdat het administratieve geraamte minder ont
wikkeld is, is ook de archivistische structuur zwakker. De National Archives
van de Verenigde Staten heeft geen nationaal gezag en is lang niet in alle staten
vertegenwoordigd. State archives zijn op verschillende manieren georganiseerd
en vinden soms hun oorsprong in de administratie, soms ook in historische
verenigingen. De bestuurlijke belangstelling voor archieven lijkt vrij gering.
Dit opent de mogelijkheid voor allerlei particuliere ondernemingen, vereni
gingen, universiteiten, bibliotheken en musea om in dit gat in de markt te sprin
gen en eigen archiefverzamelingen aan te leggen.
336
Canada biedt een ander beeld. De National Archives van Canada is bereid een
leidende rol te aanvaarden en is in staat strategieën voor het gehele land te ont
wikkelen. Particuliere bewaarplaatsen zijn er minder ontwikkeld dan in de Ver
enigde Staten, hetgeen de mogelijkheden van de overheidsarchiefdiensten ver
groot.
3-1 Doelstellingen
In de Verenigde Staten zijn de Historical Societies te beschouwen als de foun
ding fathers van de archieven. Vele societies verzamelden al decennia lang ar
chieven voordat er overheidsarchiefdiensten bestonden. De stuwende kracht
hierachter was en is echter niet de geschiedenis als een onderdeel van de cul
tuurpolitiek, maar eenvoudig de belangstelling in de geschiedenis zelf. De le
den van de societies verzamelden archieven - overheidsarchieven en particu
liere archieven - omdat ze wilden dat hun voorouders en de wereld waarin zij
leefden niet vergeten zouden worden.
Voor Europa geldt dit natuurlijk ook, maar daar is naast het juridische aspect
ook de culturele identiteit de inzet. Archieven vormen een deel van die identi
teit en zijn daarmee een politiek gegeven. Het bewijs hiervan zien we, nu West-
Europa hoe langer hoe meer de Verenigde Staten van Europa wordt: hoe be
houden we onze nationale identiteit, onze taal, onze eigen geschiedenis, zijn
vragen die nu opgeworpen worden. Archieven zijn een belangrijk deel van het
culturele erfgoed. Hetzelfde geldt voor Canada, waar de National Archives
als beleid heeft om overheids- en particuliere archieven te verzamelen om het
nationaal gevoel te versterken, een nationaal doel in de politiek.
Er is in de vs geen eensluidende mening over de 'missie' van archieven. In
Planning for the Archival Profession,3 het indrukwekkende rapport van de
Society of American Archivists Task Force on Goals and Priorities, wordt ge
steld: 'Missie: de identificatie, het behoud en het gebruik van archivalia van
blijvende waarde veilig stellen.' Maar waarvoor en voor wie? Een antwoord
wordt niet gegeven, maar toch het is een sleutelvraag. Tussen de regels leest
men in het rapport, dat de historische waarde wordt gezien als de belangrijk
ste reden om archieven te bewaren. Maar archieven dienen ook beschouwd
te worden als instrumenten van management, als produkten van de administratie
die tot taak had en heeft het management te steunen. Voor de overheid moet
daaraan worden toegevoegd, dat een deel van de archieven bewaard moet wor
den om de burger de gelegenheid te geven toezicht te houden op diezelfde over
heid. Niet alleen de historische waarde telt, maar ook de wettelijke: archieven
als een hoeksteen van de democratie.
De Tweede Wereldoorlog heeft er in Europa voor gezorgd dat het nut van
archieven op ruimer schaal onderkend is. Velen verloren familie en bezittin
gen en moesten bewijzen wie zij waren, wat zij in de oorlog gedaan hadden
en wat zij bezaten. De restauratie van gebouwen leidde tot een algemener en
gevarieerder gebruik van de archieven. De extra dimensie van de archieven is
hun juridische waarde. In Europa bestaat over de waarde van archieven onder
archivarissen weinig discussie. In Amerika beschouwen verschillende groepen
archivarissen archieven om uiteenlopende redenen van belang. De archivaris
sen in een historische vereniging of een handschriftenverzameling vinden de
337
