Een Europese kijk op Noord-Amerika1
Peter Sigmond
Dit jaar werd onder auspiciën van de ica in Ann Arbor de 'Second European
Conference on Archives' gehouden met als thema een vergelijking van het
Noordamerikaanse en het Europese archiefwezen. Onze landgenoot Peter Sig
mond schreef een van de twee inleidende papers, getiteld: 'The North Ameri
can Archival System seen through the eyes of a European Archivist'.2 In dit
stuk geeft hij niet alleen een beeld van de wijze hoe aan de overzijde van de
oceaan het archiefwezen georganiseerd is, maar plaatst hij ook het Europese
archiefwereldje in een kader.
1
Een 'Europese' kijk?
Het is niet eenvoudig een Europese kijk te geven op het Noordamerikaanse
archiefwezen. Het probleem zit in de woorden: 'een Europese kijk'. Want wat
is een Europese kijk, wat is een Europeaan? Een voorbeeld ter verduidelijking.
Voorafgaande aan het iCA-congres in Parijs in 1988 logeerde één van onze
Amerikaanse collega's een week lang als toerist bij mij thuis. Zij zag de sobe
re, witte interieurs van de Nederlandse Hervormde kerken, het bescheiden Ko
ninklijk Paleis in Amsterdam enzovoort. Een week later gingen we naar Pa
rijs, waar zij de overdadig beschilderde Sainte Chapelle bezocht, evenals het
indrukwekkende stadhuis van Parijs en het schitterende paleis van Versailles.
Twee totaal verschillende werelden, zo lijkt het, op een afstand van vijfhon
derd kilometer.
Dit doet de vraag rijzen wat wij als typisch Europees moeten beschouwen,
wanneer samenlevingen en culturen zo van elkaar verschillen op zo'n korte
afstand. En ongeacht welke richting men in Europa kiest, men stuit er al snel
op verschillende talen, maatschappijen en levensgewoonten. Misschien is dat
het wel wat Europeanen gemeenschappelijk hebben: verschillen. Europa is ver
enigd door haar verschillen. Alle Europese naties hebben een lange geschiede
nis en een lange traditie. Deze historische traditie hebben zij gemeenschappe
lijk, maar zij hebben daarbinnen alle hun eigen geschiedenis, in belangrijke
mate gevormd door die van hun buren. Een tweede gemeenschappelijke fac
tor is misschien dat, hoewel de Europeanen in een moderne maatschappij le
ven, de geschiedenis nog overal aanwezig is. Het Europese denken en gedrag
wordt beïnvloed door de voortdurende aanwezigheid van geschiedenis, van
Stockholm tot Athene en van Moskou tot Madrid. Naar mijn mening vormen
deze twee componenten, de variëteit aan culturen op een betrekkelijk klein ge
bied en de voortdurende aanwezigheid van geschiedenis en traditie, de Euro
peaan.
Met betrekking tot archieven is er nog een element van belang: de organisa
tie van het bestuur. Ook hier bestaat in Europa een lange traditie van sterk
georganiseerde en gecentraliseerde administraties, voortgekomen uit het mid
deleeuwse feodalisme en versterkt in de zeventiende en achttiende eeuw door
het absolutisme. Vooral sinds de Napoleontische tijd is de bureaucratie in Euro
pa gemeengoed. Wanneer aan een Nederlander gevraagd wordt een Europese
kijk op het Noordamerikaanse archiefwezen te geven, dan dienen Amerika
nen zich deze achtergrond te realiseren.
2
De situatie in Noord-Amerika
In Noord-Amerika zijn de Europese verscheidenheid en historische en bureau
cratische traditie vrijwel onbekend. In feite was Noord-Amerika in sommige
opzichten nog een ontwikkelingsland tot het zich voor het eerst met Europese
zaken bemoeide in de Eerste Wereldoorlog. Het land moest nog 'gekoloniseerd'
worden door haar eigen inwoners. Men kon zich nog vestigen in niemands
land, hetgeen in Europa, althans in West-Europa, al vrijwel onmogelijk was
sinds de Middeleeuwen. De kolonisten verdeden hun tijd niet met het regelen
van hun samenleving: er was genoeg ruimte om elkaar te vermijden. Er was
geen noodzaak voor een sterk gecentraliseerde of bureaucratische administra
tie. Ook de Europese immigranten waren geen aanhangers van bureaucratie,
integendeel, het was vaak de reden geweest om het moederland te ontvluchten.
In Canada lag de situatie vergeleken met de Verenigde Staten iets anders.
De Europese invloed op de bestuursorganisatie was daar groter door de langer
voortbestaand blijvende band met het Britse koninkrijk. In dit opzicht is Ca
nada de schakel tussen Europa en de Verenigde Staten. Toch kan men stellen
dat de maatschappelijke invloed van bestuur en administratie in Europa en
die in Amerika zeer verschillen en dat de archieven in Amerika nooit beschouwd
zijn als middelen om de samenleving te beïnvloeden en te organiseren zoals
dat in Europa het geval was.
Een tweede fascinerend aspect van de Noordamerikaanse samenleving is dat
Noordamerikanen altijd in beweging zijn. In Europa houden culturele tradi
tie, taal en grenzen de inwoners in betrekkelijk kleine territoria vast. In de Ver
enigde Staten is het rondtrekken vrij gemakkelijk en algemeen geaccepteerd:
geen grenzen, geen taalproblemen, geen culturele barrières. Alleen in het zui
den van de Verenigde Staten treft men een meer regionale, historische gegroeide
saamhorigheid aan, die de mensen daar onderscheidt van de Yankees in het
noorden en die teruggaat op de Burgeroorlog. Als één burgeroorlog een der
gelijk gevoel teweeg kan brengen, dan kan men zich het effect voorstellen van
de talloze oorlogen op Europa. Ook in Quebec hangt zo'n 'Europese' atmos
feer. In feite illustreert de situatie in Quebec, met zijn verschillen in voorouders,
taal en cultuur, waarschijnlijk het best het verschil tussen Noord-Amerika en
334
335
