fi
-fi
fi-
ff
-ff
ae -
- ae
4 5
44 55
PI fiets of fiets
11 fles of fles
Van Haeringen
*fi of
Van Haeringen
4
1
Van links naar rechts:
ligaturen voor de lettercombinaties fi, fl, ff en ae;
het beletselteken, aanhalingstekens en een asterisk.
Het realiseren van een goed ontwerp eist een degelijke voorbereiding. Als de
opdracht een typografisch ontwerp is, dan dient de ontwerper exact te weten
wat het formaat van het boek is en de dikte van de rug. Het is ook wenselijk
dat de kopij geheel of gedeeltelijk is gelezen door de ontwerper. Iets van de
sfeer zal altijd op het omslag tot uiting moeten komen.
Is het niet mogelijk om de sfeer van het boek te bepalen of heeft men te ma
ken met een uitgave van een serie boeken waarvan de inhoud niets met elkaar
te maken heeft, dan zal er vaak voor gekozen worden de omslagen te voorzien
van een uniforme belettering waarin de titel, de auteursnaam en de uitgever
duidelijk naar voren komen.
Veel toegepast is de methode een gedeelte van de belettering diapositief in
een fond van een kleur te zetten (bijvoorbeeld een witte tekst in een blauw kleur
vlak) en de andere elementen in een andere kleur op dat fond worden gedrukt.
Voor de gebruiker lijkt het of er op deze manier gebruik is gemaakt van drie
kleuren. In werkelijkheid is er gebruik gemaakt van twee kleuren, plus de kleur
van het papier van het omslag (meestal wit). Het omslag van deze uitgave is
daar een goed voorbeeld van.
Een ontwerper kan door gebruik te maken van twee of drie kleuren een goed
typografisch omslag maken.
Bij gebruik van een full colour-illustratie wordt meestal gekozen voor een
belettering welke meegenomen kan worden in de vier-kleuren. Zie hiervoor
bijvoorbeeld de populaire dames- en herenbladen.
2
Vormgeving van het binnenwerk
De ontwerper kan zich (en mag zich) niet alléén bepalen tot de keuze van het
formaat, letter, papier, zetspiegel, zetsysteem, manier van illustreren etc. Hij/
zij is ook kopijvoorbereider, opmaker, uitlijner, controleur etc. Hij/zij geeft
gedetailleerde werk- en zetinstructies. Hij/zij is de zorg van het boek (het bin
nenwerk en het omslag), hij/zij is het 'die dood valt op de komma' en zelfs
246
Tekens in de marge
Tekens in de tekst c)
f Letters wegnemen
(5) Letter m beschadigd
Blokje, vlek of streep wegnemen
IP Twee woorden van maken of meer wit tussen
brengen
3 Eén woord van maken
3 Divisie aanbrengen (koppelwoord van maken)
X Minder ruimte (minder wit)
(vet) Vet a)
(Tur*3 Cursief a)
Onderkast (kleine lettera)
Kapitaal a) b)
Kleinkapitaal a) b)
0'f) Inferieur b)
(süp) Superieur b)
6) Letter omdraaien
Duid voor het verwisselen van regels, deze aan met een
lijn links of rechts van de tekst en geef de juiste volgorde
met omcirkelde cijfers aan zoals in onderstaand
voorbeeld.
C Naar de volgende regel brengen
■3 Naar de vorige regel brengen
Naar rechts èn in lijn brengen
Naar links èn in lijn brengen
Niéuwe alinea
3 Geen nieuwe alinea
In lijn brengen horizontaal
In lijn brengen verticaal
Omhoog brengen
Omlaag brengen
Woord(en) tussen voegen
Omzetten van letters of woorden
Correctie vervalt
Meer wit tussen de regels d)
Minder wit tussen de regels d)
Hulptekens of verwijzingstekens e)
nrjfjrj- bij afzonderlijke letters
I1 - bij twee of meer op elkaar volgende
M letters of woorden
II
TJ-
V
Correctietekens voor tekst.
op een niet geplaatste ligatuur (een combinatie van twee of meerdere letters
welke als ze normaal geplaatst worden een lelijk beeld opleveren, bijvoorbeeld
fi - fi, fl - fl, etc.) of '/2 punt spatie in de kop. Hij/zij is er niet voor de schoon
heid van imposante formaten, bijzondere letters, rare loopjes etc., maar hoofd
zakelijk voor een volstrekt ongestoord verloop van de lectuur, waarin géén
enkele onregelmatigheid de lezer mag hinderen. De beste typografie is die ty
pografie die niet opvalt. Hij/zij kiest letters die duidelijk zijn en vertrouwd
aandoen. Dit kan per vakgebied, onderwerp, doelgroep anders liggen.
Voor continue betogen, verhalen, verklaringen, en dergelijke kan de onop
vallendheid van het zetsel een voordeel zijn. Maar alle elementen die daar niet
toe behoren of ervan afgesplitst kunnen worden, kan men gebruiken als con
trast om het paginabeeld te verlevendigen en de gang van de tekstinhoud op
tisch te ondersteunen.
Kortom, de boektypografie is veel contrastrijker geworden dan voorheen;
de effecten worden bewust naar gelang de functionele eisen van het boek toe
gepast. Eenzelfde ontwerper werkt nu eens in 'klassieke' zin, symmetrisch, so
ber, intellectueel, dan weer dynamisch, asymmetrisch, met alle registers open,
op het visuele en zelfs emotionele effect. Alle specifieke eisen/verwerkingen
worden sterk aangezet, omdat men meent dat wanneer een volstrekte eenheid
toch niet gehandhaafd kan worden, een pogen de disharmonie te verkleinen
door de verschillen te verminderen, geen zin heeft. Dan is het beter de con
trasten te vergroten om ze in een hogere eenheid weer op te vangen. Let wel!
Een beetje boek moet qua beeld een aantal jaren (5 tot 7) meegaan.
247
