Enkele voorbeelden:
De namenthesaurus ziet er bijvoorbeeld als volgt uit:
Betekenis:
MULDER
trefwoord
Mulder
trefwoord
Muller
trefwoord
Molder
trefwoord
Moller
trefwoord
Mollener
trefwoord
Mullener
etc.
Trefwoordsoort
De beroepenthesaurus
Betekenis:
MOLENAAR
7
trefwoord
molenaar
2
trefwoord
molenaer
2
trefwoord
mollenaar
2
trefwoord
mollenaer
2
trefwoord
mulder
2
trefwoord
muller
2
trefwoord
korenmolenaar
2
trefwoord
koornmolenaar
2
trefwoord
oliemulder
2
trefwoord
houtzaagmolenaar
2
trefwoord
Mulder
1
(bijvoorbeeld bij onzekerheid of het een naam of een beroep betreft)
trefwoord Muller l
trefwoord molen 7
(bijvoorbeeld bij de behoefte om 'verborgen' molenaars te vertonen, wan
neer een molen verpacht wordt, maar het molenaarsberoep wordt niet ex
pliciet in de akte genoemd)
Een ander paar voorbeelden
Betekenis:
GRAAN
7
trefwoord
graan
7
trefwoord
weit
7
trefwoord
koren
7
trefwoord
rogge
7
trefwoord
graankoopman
2
trefwoord
graanhandel
7
trefwoord
korenhandelaar
2
etc.
236
Betekenis:
KOOPMAN
7
trefwoord
coopman
2
trefwoord
coopluyden
2
trefwoord
coopvrouw
2
trefwoord
graanhandelaar
2
trefwoord
graankoopman
2
trefwoord
wijnhandelaar
2
trefwoord
viswijf
2
trefwoord
ossenhandel
7
etc.
De thesaurus is een middel, waarmee de archiefmedewerkers de bezoekers met
hun specifieke kennis kunnen ondersteunen. Een stukje kennissysteem in een
overigens wat ongebruikelijke opzet. De raadpleger wordt enerzijds gestuurd
en kan anderzijds vrijelijk beslissen welke aanwijzingen hij mee neemt in zijn
zoekaktie, want hij kan, wanneer een trefwoord in meer deelverzamelingen
voorkomt, van uit een bepaald oogpunt (betekenis) één of meer verzamelin
gen kiezen en binnen een verzameling de voor hem relevante trefwoorden se
lecteren. Zo zou iemand van de laatste verzameling bijvoorbeeld alle manne
lijke kooplieden uit kunnen sluiten om een beeld te krijgen van de historische
plaats van de vrouw in de handel.
5
De toepassing van aris in de praktijk
Sinds eind mei 1989 is de geautomatiseerde toegang op de notariële archieven
voor het publiek beschikbaar. Konkreet wil dat zeggen dat in een van de stu
diezalen van het gemeentearchief van Utrecht een terminal staat opgesteld waar
van het publiek gebruik kan maken. Voorshands wordt ervan uitgegaan dat
één terminal genoeg zal zijn, omdat de invoer van gegevens een zeer geleide
lijk proces is. Bij de start zijn de zoekmogelijkheden beperkt tot de periode
tussen circa 1685 en 1735.
Omdat, voor zover bekend, Utrecht de eerste plaats in Nederland is waar
de automatisering in de studiezaal van een archiefdienst zijn intrede doet, wordt
rekening gehouden met aanloopproblemen. Om een beeld te krijgen van de
werking van aris in de praktijk is overigens in de testfase het systeem al en
kele malen beproefd door bezoekerspanels. Verschillende verbeteringen wer
den daarna in het systeem doorgevoerd.
Onvoldoende duidelijkheid bestaat nog over de ontwikkeling in het gebruik.
Van de zijde van de Archiefdienst zal worden aangestuurd op het zo min mo
gelijk handmatig overnemen van gegevens vanaf het scherm. Het laten prin
ten van uittreksels is daarom bewust goedkoop gehouden.
Een punt van zowel praktische als principiële aard is de eventuele betaling
door gebruikers. Overwogen is om, naar analogie van de betaling bij rijksar
chieven voor gebruik van microfilmapparatuur, een vergoeding te vragen voor
gebruik van aris. In Utrecht wordt tot nu toe - in afwachting van nadere me
ningsvorming binnen het vakgebied vastgehouden aan de opvatting dat raad-
237
