Slot
De correspondentie van kooplieden bevat een geweldige, haast onuitputtelij
ke rijkdom aan.gegevens over de handel en wandel van de correspondenten.
In het tijdperk waarin nog geen andere communicatiemiddelen beschikbaar
waren, was het heel gewoon dat kooplieden voor hun berichtgeving gebruik
maakten van brieven. Het is algemeen bekend dat kooplieden zich tot in de
negentiende eeuw niet alleen tot zakelijke mededelingen over goederen en geld
beperkten. De brieven handelen aanvankelijk vaak heel uitgebreid over aller
lei sociale, politieke en persoonlijke aspecten van het leven van kooplieden van
uit diverse, bekende en nog vrijwel onbekende handelsplaatsen over heel de
wereld. Zo waren voor grote handelshuizen vaste correspondenten in het bui
tenland gevestigd, die optraden als gemachtigden voor firma's in Nederland.
Daar een eenvoudige, nauwkeurige en duidelijke beschrijving van de zaken
en dergelijke vereist was, kunnen de handelsbrieven een levendig beeld geven
van de tijd en omstandigheden waarin deze handeldrijvende maatschappelij
ke klasse leefde. Ze behoren tot de meest lezenswaardige documenten uit de
economische geschiedenis.
Vele historische onderzoekers hebben inmiddels al gebruik gemaakt van dat
deel van de brieven dat de tand des tijds heeft doorstaan en dat nog leesbaar
is ondanks de schade aan de stukken. Hier en daar zijn zelfs al handelsbrieven
van kooplieden integraal uitgegeven in bronnenpublicaties, zoals dat ook ge
beurde met brieven van hun meer geletterde tijdgenoten, staatslieden en lite
ratoren. Heel wat historici hebben inmiddels hun wetenschappelijke publica
ties verlevendigd door persoonlijke, subjectieve opvattingen uit brieven op te
nemen. Ook in publicaties die een veel groter publiek bereikten, baseerden
auteurs hun verhaal soms bijna geheel op de handelscorrespondentie van koop
lieden. Het meest bekende voorbeeld is wel de zeer beeldende wijze waarop
Iris Origo in 1957 het leven van kooplieden in het Middellands Zeegebied in
de veertiende eeuw gestalte heeft gegeven in De koopman van Prato.s
Noten
1 a. j.m. den teuling, 'Het inventariseren van
18e-19e eeuwse koopmansboekhoudingen', in:
Nederlands Archievenblad 78 (1974), 319-335.
Al vele jaren is er voor de cursisten op de
Rijksarchiefschool een syllabus beschikbaar
met hoofdlijnen van de financiële administra
ties van bedrijven van de hand van
H. J. M. Mijland.
2 a.j.m. den teuling, 'Inventarisatie van stati
sche archieven', in: Archiefbeheer in de prak
tijk, Samson, Alphen aan den Rijn 1986.
Schrijver is, in navolging van de Handleiding
17), weliswaar voorstander van het herstel
van de oorspronkelijke orde, maar laat toch
een mogelijkheid open om een serie te verbre
ken als deze inconsequent is bijgehouden.
Mijns inziens leidt een dergelijk motief te ge
makkelijk tot het verbreken van de oorspron
kelijke orde, omdat het meestal niet moeilijk is
om achteraf inconsequenties in een systeem
aan te wijzen. Brieven en andere bescheiden
betreffende Daniël van der Meuten. Deel 1.
1584-1585, Bewerkt door Gisela Jongbloet-Van
Houtte ('s-Gravenhage 1986) lxxxviii-xcv.
3 Zie jan c. a. blom, Inventaris van het archief
van de firma Hope Co., 1725-1815, Amster
dam, 1988 (niet gepubliceerd).
4 De beschreven postregistratie bijvoorbeeld bij
Burlamachi, Brants, Neufville, Stadnitski, Van
Eeghen Co en Hope Co. Evenzo vindt
men de registratie op brieven, die aan andere
firma's geadresseerd waren, maar uiteindelijk
in het Hope-archief terecht kwamen. Zie Brie
ven Van der Meulen, xcii.
5 j. j. weeveringh, Amsterdam 1888, 2528 pagi
na's.
126
6 jan ympyn christoffels, Nieuwe Instructie
Antwerpen 1543, Facsimile-uitgave Scolarpress
London 1979. De Engelse vertaling van Jan
Ympyn's Nieuwe Instructie medegedeeld door
P. de Waal, in: Economisch-Historisch Jaar
boek 18 (1934).
De comptabiliteit door de eeuwen heen. Inlei
ding R. de Roover, Catalogus E. Stevelinck.
Brussel 1970. Zie voor een Duitse vertaling van
de Italiaanse uitgave van het werk van Luca
Pacioli in de serie Queilen und Studiën zur Ge-
schichte des Betriebswirtschaj'tslehre, Band II,
(Stuttgart 1933), 147-150.
7 Afbeeldingen van het kantoorinterieur vindt
men in: Geschiedenis bedrijven, Bedrijfsarchie
ven als bron van onderzoek, Gemeentearchief
Amsterdam 1987. Zie ook de prent uit 1754
naast de titelpagina in Handleiding tot den
Holiandsche koophandel, uitgegeven door ste
ven van esveldt te Amsterdam. De indeling
naar de plaats of het land van herkomst blijkt
ook uit een inventaris van de documenten van
Van der Meulen uit 1600, zie Brieven Van der
Meulen, xc.
8 iris origo, De koopman van Prato, Amster
dam 1985.
Summary
The author explains the management of the correspondence of one of the grea
test merchant-houses in Amsterdam, Hope Co (later also in London). This
company used a certain system for the keeping of its correspondence so that
the old order could largely be restored. The management of the incoming items,
as practiced by Hope Co, was also practiced by other firms in and outside
the Netherlands. In a Dutch handbook for merchants, published in 1543, this
method of registration and arrangement was already mentioned; this book was
also translated in English and FrenchThe author shows the continuity of the
practice of record keeping in business archives from the 16th to the 20th century.
127
