Berichten uit het buitenland
Een archiefreis naar de Bondsrepubliek
Van 11 tot en met 14 mei 1987 organiseerde de van een reis naar verschillende
archiefdiensten in de landen Hessen en Rheinland-Pfalz van de Bondsrepubliek
Duitsland. Er werd aan deelgenomen door zeventien archivarissen, werkzaam
bij het Koninklijk Huisarchief, archiefdiensten van rijk en gemeenten, provin
ciale inspecties, de Rijksarchiefschool en de Centrale Archief Selectiedienst.
Op maandag 11 mei werd eerst een bezoek gebracht aan Herborn, waar de re
formatorische academie en het stedelijk museum de aandacht kregen. Na een
kort oponthoud op de Dillenburg werd vervolgens Marburg bereikt. Hier werd
door dr. W. Moritz een inleiding verzorgd over de archiefopleiding in Duits
land. Deze opleiding is te Marburg gevestigd in het Staatsarchiv. Beieren heeft
een eigen opleiding. Evenals in Nederland aan de Rijksarchiefschool wordt in
Marburg een middelbare en een post- academische hogere archiefopleiding ge
geven. In tegenstelling tot de Nederlandse situatie staat deze opleiding alleen
open voor na voorselectie in dienst genomen ambtenaren bij een overheidsor
gaan. De verschillende overheden die hun archivarissen voor een opleiding naar
Marburg zenden, betalen gezamenlijk deze opleiding, die in principe een oplei
ding van het land Hessen is. Werkeloosheid onder archivarissen komt niet voor,
temeer omdat er jaarlijks ongeveer evenveel leerlingen worden opgeleid als in
Nederland, te weten circa 10 hogere en circa 60 middelbare kandidaten. Veel
gemeenten gaan de laatste jaren ertoe over voor de eerste maal een archivaris
in dienst te nemen en te laten opleiden.
De opleidingen duren veel langer dan in Nederland. De opleidingsduur voor
de gehobenen Dienst (middelbaar) duurt drie jaar. In die periode wordt gedu
rende één jaar een soort bestuursopleiding voor ambtenaren gevolgd, vindt een
praktische stage van een half jaar plaats en wordt anderhalf jaar de theoreti
sche archiefopleiding gevolgd. Dit alles full-time. De opleiding voor de höhe-
ren Dienst (hoger) duurt twee jaar (half jaar praktijk, anderhalfjaar theorie).
Wij kregen de indruk dat bij de opleidingen sterk de nadruk wordt gelegd op
de Middeleeuwen en de Nieuwe tijd en op vakken als oorkondeleer, chronolo
gie, paleografie, bronnenonderzoek en institutionele geschiedenis. De 19e en
20e eeuw krijgen nauwelijks aandacht en daarmee ook niet vakken als selectie
en vernietiging, beheer en inventarisatie van moderne archieven en automati
sering. Van een link met een registratuuropleiding is ook geen sprake. Reden
voor het Bundesarchiv in Koblenz om te komen met plannen voor een nieuwe
archiefopleiding, die veel meer aandacht aan modern archief moet gaan beste-
den en die moet uitgaan van de Bond in plaats van één enkel land. Een andere
conclusie is, dat er een grote kloof bestaat tussen middelbaren en hogeren.
Doorstroming is onmogelijk. De mensen op de middelbare opleiding zijn vrij
jong (18 jaar) en direct afkomstig van de middelbare school. Door te kiezen
voor een middelbare archiefopleiding wordt de mogelijkheid tot het volgen
van een academische opleiding afgesneden en is doorstroming naar hoger ar
chiefambtenaar onmogelijk. In Nederland daarentegen heeft de middelbare
opleiding veel meer het karakter van een tweede-keus- opleiding, bezocht door
mensen met allerlei soorten vooropleiding (waaronder dikwijls een gedeelte
lijk universitaire opleiding). Daardoor is doorstroming naar de hogere oplei
ding, zeker nu Latijn geen verplicht vak meer is, veel gemakkelijker. De kloof
tussen hogeren en middelbaren in de opleidingen zet zich ook in de praktijk
voort. Zo zijn wij tijdens onze reis louter in contact gekomen met hoger ar
chiefambtenaren.
Na een uitvoerige rondleiding door de middeleeuwse kerken en straten van
Marburg werd dinsdags een bezoek gebracht aan de gebouwen van het Staats
archiv en de archiefschool te Marburg. Het land Hessen kent drie Staatsarchi-
ve te Marburg, Darmstadt en Wiesbaden, die ieder de archieven van instellin
gen in hun gebied bewaren. Het archief te Wiesbaden is tevens aangewezen
voor de bewaring van de archieven van de naoorlogse regering van Hessen.
Dit archief wordt daarom aangeduid als Hauptstaatsarchiv.
Woensdagmorgen werd een bezoek aan het nieuwe gebouw van het Hauptstaats
archiv van Hessen in Wiesbaden gebracht. Een fraai ontworpen gebouw, waar
van de architectuur enigszins vergelijkbaar is met 'de Oosterpoort' in Gronin
gen. Centraal in het complex zijn de magazijnen aangelegd, die zeven etages
hoog zijn (waarvan twee ondergronds). Er is 60.000 m stellingruimte in over
wegend verrijdbare stellingen voorhanden. De zijpanelen van de stellingen zijn
in oranje en blauw, de kleuren van Nassau, uitgevoerd. De bouw is zeer solide
uitgevoerd. De kelders hebben tot 80 cm dikke betonnen wanden met zeer zware
gas- en waterdichte en tevens voldoende brandwerende deuren. De magazij
nen zijn volledig geklimatiseerd en uitgevoerd met gasblusinstallaties, respec
tievelijk met Halon en CO2 gas. Alleen deed de mededeling dat de mensen één
minuut na de brandmelding de tijd hebben om uit de depots weg te komen
voordat het gas gaat stromen, het Nederlandse gezelschap de wenkbrauwen
fronsen. De dienst wekt met indrukwekkende grote eigen generatoren zelf uit
aardgas de benodigde stroom en warmte op. Rondom de magazijnen de zeer
ruime en volledig uitgeruste restauratiewerkplaatsen, boekbinderij, fotoate
lier voor schaduwverfilming van verschillende formaten waaronder kaarten,
oprolfilm en fiche, een ruimte voor de ontvangst van archieven met daarin een
stofzuigerkast en een papierversnipperaar en een ruimte waarin vijf personen
dagelijks ijzerwerk uit dossiers halen en deze vervolgens lumbacken. Elke 30
minuten komt één gelijmde band gereed, die talloze raadplegingen kan
doorstaan. Voorts zijn rond het magazijnblok de werkkamers, hal met tentoon
stellingsinrichting en collegezaal gebouwd. Er was een archieftentoonstelling
ingericht over de geschiedenis van Hessen vanaf 1945. Hieruit en uit het over
zicht van publicaties bleek, dat naast het vervaardigen van inventarissen door
het archiefpersoneel een belangrijke bijdrage aan verschillende regionaal-
historische publicaties werd geleverd.
352
353
