Wat gebeurt er bij deze methode? Het systeem is eigenlijk in drie fasen onder
te verdelen. De eerste fase is het dompelen van boekblokken in de ontzurings-
en versterkingsvloeistof. De tweede fase is het snel diepvriezen van de natte boek
blokken tot een temperatuur van - 30 tot - 40° C. In de derde fase komen de
blokken in de vriesdrooginstallatie terecht. De overweging die ten grondslag
ligt aan het onder vacuüm dompelen van boekblokken is dat het verstevi
gingsmiddel een impregnering in het vel en tegelijkertijd een oppervlaktebescher
ming van het vel papier moet geven. Het gelijktijdig toegevoegde ontzuringsmid-
del werkt ook naar twee kanten: het neutraliseert de in het papier gevormde
zuren en het werkt bufferend, zodat het invloeden van buitenaf verhindert ver
zurend op het papier te werken.
Tevens is vastgesteld dat het aanbrengen van plantaardige lijmen en sterk ver
dunde dierlijke lijmen vergeling van bijvoorbeeld krantenpapier tientallen ja
ren onderdrukt. In de National Bibliothek heeft men uiteindelijk gekozen voor
de volgende middelen: als versteviging wordt een combinatie van cellulose en
polyvinylacetaatlijm gebruikt, als ontzuringsmiddel magnesium- en calcium-
zouten. Na het dompelbad en het uitpersen van de overtollige vloeistof wordt
het boekblok diepgevroren op een temperatuur van - 30 tot - 40° C. Deze la
ge temperaturen zijn nodig tegen de vorming van grote ijskristallen. Voor de
ze behandeling zijn ongeveer vijf uren nodig. Na de 'shockbehandeling' wordt
het boekblok geplaatst in een vriesdroger, waarin met vacuüm gewerkt wordt.
De temperatuur wisselt van onder nul tot, in het laatste stadium, ongeveer 70°
C. Het resultaat van deze behandeling is dat het boekblok net onder 0° blijft
en dat het ijs overgaat in dampvorm zonder eerst vloeibaar te worden. Het vries
drogen duurt twee dagen. Aangezien het papier na behandeling droog is, zal
het in een klimaatkamer zijn vochtigheid 'aan de lucht' weer op peil moeten
brengen.
Eén van de min of meer vervelende bijkomstigheden is dat de benodigde ap
paratuur nogal prijzig is. Het bedrag dat de National Bibliothek voor de in
stallatie heeft moeten betalen, ligt rond de miljoen gulden. Gezien dit bedrag
lijkt het wel duidelijk dat we het in Nederland voorlopig met heel wat minder
moeten doen.
Wat is er dan voor een min of meer massale aanpak van verzuurde archiefbestan
den voorhanden? Een van de mogelijkheden is het verrijdbare apparaat van
de Engelse firma Archival. Dit systeem is gebaseerd op de ontzuring met me-
thoxy magnesium methyl carbonaat (mmmc) en een versteviging met een in al
cohol oplosbare hydroxy propyl cellulose. In het wagentje staat een drukvat
met vloeistof. Er wordt gewerkt met een handspuit en op deze manier kunnen
boeken ontzuurd en verstevigd worden zonder dat ze gedemonteerd hoeven wor
den. Wel moeten de bladzijden stuk voor stuk bespoten worden, hetgeen be
hoorlijk arbeidsintensief is. Van een echte 'massa-aanpak' is in dit geval dan
ook nog geen sprake. Het systeem kost ongeveer zesduizend gulden, zodat het
wat betreft kosten in aanmerking komt voor de Nederlandse archieven.
Dan ligt er nog een volgende mogelijkheid in het verschiet. Het gaat om een
systeem dat net als het vorige ontzuurt en verstevigt door middel van bespui
ten. Het principe is een lopende band die de vellen onder de spraynozzels door
voert. De vloeistof is op basis van alcohol en aan het eind van het apparaat valt
64
het papier droog in een verzamelbak. Het mag duidelijk zijn dat dit systeem
is gemaakt voor de behandeling van losse archivalia. De maximumcapaciteit
van het apparaat is 22 uitgevouwen krantenpagina's per minuut, hetgeen in
ieder geval weer een stap verder is op weg naar massaconservering. Het in de
handel komen van dit apparaat betekent een reële mogelijkheid voor de Ne
derlandse archieven om gedeelten van hun negentiende- en twintigste-eeuwse
bestanden op een snelle, eenvoudige manier te conserveren.
65
