iets met de bestaande instellingen van doen heeft, door de minister van wvc
gehonoreerd. Resultaat is een uitgebreide perscampagne geweest, een volledig
gepolitiseerd debat dat nergens meer de inhoud van het nieuwe instituut be
treft en, tenslotte, een totale impasse nadat twee van de drie partners (Sam en
Stichting Wonen) meermalen hebben benadrukt zich niet tot een verhuizing
te laten commanderen, alle verlokkingen die de minister daarbij in het voor
uitzicht stelt ten spijt.1
Van cruciaal belang in de besprekingen tussen de fusiepartners onderling
en die met de ministeries zijn de verzamelingen van sam en ndb. Hoewel het
mogelijk prestige van het nieuwe instituut er deels van afhangt, heeft men in
Rotterdam een en andermaal te kennen gegeven dat dit onderdeel van het ta
kenpakket de architectuursrene in de Maasstad niet werkelijk boeit. Daarnaast
zou verhuizing van de bibliotheek van het ndb naar Rotterdam, met de th
Delft in de buurt, tot een doublure leiden, terwijl de Amsterdamse universitei
ten een onmisbare bibliotheek zouden zien verdwijnen. Bovendien zijn juist
met betrekking tot de collecties de banden van de bestaande instellingen met
het Amsterdamse in feite onlosmakelijk. Er is een bloeiende symbiose tussen
de beide Amsterdamse universiteiten en het ndb, die tot diverse publikaties,
exposities en dissertaties heeft geleid en leidt. Het is ook in de samenwerking
met de universiteiten dat de problemen van het beheer van met name architec
tenarchieven worden bestudeerd. Het chronisch gebrek aan personeel bij het
beherende ndb (uiting van de enorme desinteresse bij de verantwoordelijke
ambtelijke diensten) werd voor een klein deel gecompenseerd door inzet van
staf en studenten van de kunsthistorische instituten van de Universiteit van
Amsterdam en de Vrije Universiteit. Zo is de eerste inventaris op een archief
in het ndb, die binnenkort gepubliceerd wordt, samengesteld door kunsthisto
rici van de vu, met adviezen van professor Dekker van de Universiteit van
Amsterdam.2
Maar ook deze inzet heeft niet de krankzinnige achterstand in inventarisatie
van de archieven en catalogisering van de bibliotheek kunnen wegwerken. Met
de aangezegde verhuizing in het vooruitzicht is het ndb nu sinds mei 1985
gesloten (met alle gevolgen voor het architectuurhistorisch onderzoek in den
lande vandien) teneinde orde op zaken te kunnen stellen. Zo zijn het ndb en
zijn gebruikers in de heersende impasse de belangrijkste slachtoffers in de dans
om de culturele rijksmiljoenen voor het nieuwe architectuurinstituut.
Architectenarchieven
De bizondere aard van architectuurtekeningen heeft geleid tot een merkwaar
dige geschiedenis van het institutioneel verzamelen ervan. De tekening is 'kunst
werk', heeft documentaire waarde met betrekking tot het object dat erop is
afgebeeld en maakt als archiefstuk deel uit van het particulier archief van de
ontwerper. Wanneer de ontwerper niet zo maar een particulier is gebleven, maar
een (kunst)historisch belangrijke figuur is geworden, is de belangstelling voor
zijn archief of voor de door hem vervaardigde 'prenten met kunstwaarde' veelal
groot.
Institutionele verzamelingen die tekeningen bevatten zijn dan ook veelal,
16
naar genoemde eigenaardigheden van de architectuurtekening, te onderschei
den in: verzamelingen met het karakter van een prentenkabinet, met dat van
historisch-topografische atlas of verzamelingen met het karakter van een ar
chief, met diverse mengvormen. Voor het (kunst)historisch onderzoek zoals
zich dat de laatste decennia heeft ontwikkeld is het evident dat de incidentele
tekening weinig belang heeft in vergelijking met het complete archief van de
ontwerper of bouwer, dat immers zeer veel meer informatie kan geven om
trent context, dateringen, details, constructies enzovoort van één werkstuk of
een geheel oeuvre.
Internationaal is er dan ook in de bestaande collecties architectuurtekenin
gen (die bijna uitsluitend in de categorie 'prentenkabinet' vielen) een verschui
ving in het verzamelbeleid te constateren in de richting van het verwerven van
complete archieven. Ook nieuwe instellingen op dit gebied lijken zich eerder
op dit terrein te gaan begeven, hoewel sommigen deze tendens ook juist na
drukkelijk afwijzen.
Door een speling van het lot hebben wij in Nederland, in elk geval sinds de
Tweede Wereldoorlog en daarmee al langer dan vrijwel overal elders, een in
stelling die zich speciaal richt op het verzamelen van complete architectenar
chieven. Elders hebben wij uitvoeriger dan hier nuttig lijkt een schets gegeven
van de ontwikkelingen en verwikkelingen die tot deze unieke positie hebben
geleid.3 Hier lijkt meer van belang in te gaan op de huidige stand van zaken
met betrekking tot het beheer en de verwerving van zulke archieven.
De praktijk van studie en raadpleging van de aanwezige collecties in het ndb,
zeker wat het beheer betreft, heeft een aantal problemen blootgelegd. De ge
ringe kennis van kunsthistorici van de archivistische wetenschap en praktijk
en, omgekeerd, de geringe archivistische belangstelling voor tekeningen als een
integraal of zelfs hoofdbestanddeel van archieven, zorgde voor een impasse
in het te voeren beleid. De verwerving van veel nieuw materiaal dat onbewerkt
moest worden opgeborgen, de groter wordende vraag naar raadpleging van
interessant materiaal, waarbij de archieven ten behoeve van tentoonstellingen
en publicaties werden 'geplunderd', hebben aan verheldering in de interne be-
heersproblematiek niet veel bijgedragen.
Een erkenning van deze problematiek door archivisten en kunsthistorici lijkt
dringend gewenst, te meer omdat een museaal gebruik van alleen tekeningen
absoluut geen recht doet aan goed beheer en behoud van de verzamelde ar
chieven, noch aan architectuurhistorisch onderzoek in brede zin.
Er is altijd vanuit gegaan dat bij het op te richten architectuurmuseum of ar
chitectuurinstituut de verzameling archieven, tekeningen, foto's, afbeeldingen,
boeken en maquettes van groot belang is. Niettemin is het nooit duidelijk ge
weest en tot op de dag van vandaag nog steeds niet duidelijk geworden, wat
precies de status van deze collecties is. Dragen zij een museaal karakter of la
ten zij zich beter omschrijven met de term archivalisch? De verwarring die er
de laatste tijd rond de oprichting van het instituut en zijn bestemming, alsme
de de naamgeving ervan is geweest, ligt voor een groot deel in deze niet opge
loste problematiek. Zal het een museum zijn of te boek staan met de iets alge
menere naam instituut?
17
