Bespreking van inventarissen
Het project Staten van Holland
h. j.Ph.G. kaajan, Archief van Johan van Oldenbarnevelt 1586-1619. Voor
lopige inventaris. 3 dln. Rijksarchief in Zuid-Holland, 's-Gravenhage, 1984.
Niet in de verkoop.
Inleiding
Een periode is afgesloten in het onderzoek naar de geschiedenis van de Re
publiek in de eerste decennia van de zeventiende eeuw. Enerzijds ontvielen ons
twee geleerden, dr. J. den Tex en dr. A. J. Veenendaal sr., van wie de naam on
verbrekelijk verbonden blijft met die van Oldenbarnevelt. De een schreef een
monografie, de ander bezorgde een bronnenuitgave. Anderzijds kreeg de we
tenschap met het verschijnen van de delen n en v in de nieuwe reeks van de Re-
solutiën der Staten-Generaal, respectievelijk voor de jaren 1613-1616 en
1621 - 1622, de beschikking over een editie die zowel de resoluties zelf als het
archief van de Staten-Generaal inhoudelijk toegankelijk maakt. Maar daar
mee is de opsomming nog niet voltooid. Voor ons ligt nu ook een zeer uitge
breide en zorgvuldig bewerkte inventaris van het archief van Johan van Olden
barnevelt.
Deze inventaris, van de hand van H. J. Ph. G. Kaajan, maakt deel uit van
een groot project van het Rijksarchief in Zuid-Holland. In 1974 werd besloten
alle onderdelen van de archieven van de Staten van Holland en West-Friesland
(1572— 1795) te inventariseren of opnieuw te inventariseren. Een indruk
wekkende, bijna ontmoedigende taak. Het slecht geordende, maar in alle op
zichten uiterst belangrijke archief omvatte immers niet alleen het archief van
de Staten met de bijbehorende instellingen, maar ook de schriftelijke nalaten
schappen van landsadvocaten en raadpensionarissen. Gekozen werd voor het
uitbrengen van voorlopige inventarissen, mede omdat men indien nodig delen
van archieven wilde kunnen overbrengen naar andere plaatsen, waar ze naar
het oordeel van de bewerkers thuis horen.
In tien jaar tijds is een hele reeks verschenen. Mevrouw Meiboom bewerkte
de archieven van Jacob Cats, Pieter Steyn en Pieter van Bleiswijk. Zij heeft
nu, samen met mevrouw Oosterkerk, de plaatsingslijst van het Statenarchief,
die dringend aan vervanging toe is, onder handen. De heer Suijkerbuijk inven
tariseerde de archieven van Isaac van Hoornbeek en, samen met mevrouw Mei
boom, het archief van Anthonie van der Heim. Mevrouw Kooien hield zich bezig
met het archief van Ridderschap en Edelen van Holland en West-Friesland en
de heer Kramer verzorgde, bijgestaan door mevrouw Meiboom, een voorlopige
86
aanvulling op de archieven van de Staten, Gecommitteerde Raden en hiermee
samenhangende archieven. A. J. Veenendaal, hiertoe uitgenodigd als Heinsius-
kenner bij uitstek, is bezig met een nieuwe inventaris van het archief van An
thonie Heinsius. De heer Kaajan tenslotte heeft de archieven van Paulus Buys
en van Johan van Oldenbarnevelt geïnventariseerd. Andere inventarissen zul
len uiteraard nog volgen.
De functies van de landsadvocaat of raadpensionaris
De archieftechnische principes die aan het Statenproject ten grondslag lig
gen, zullen hier niet het onderwerp van discussie vormen. Wel wil ik, vanuit
het standpunt van een gebruikster, graag ingaan op een algemeen aspect van
de inventarisatie van de archieven van de raadpensionarissen, zoals die nu plaats
vindt. Het betreft de indeling. Conform de regels voor een particulier archief
is deze gebaseerd op de functies die de eigenaar heeft vervuld. Dat is zinvol en
zelfs wenselijk als deze functies chronologisch en/of ambtelijk scherp zijn af
gebakend. Een onderscheid tussen Oldenbarnevelt als pensionaris van Rotter
dam en Oldenbarnevelt als landsadvocaat voldoet uitstekend. Deze functies zijn
na elkaar vervuld. Splitsing van gelijktijdig beklede functies valt eveneens goed
te verdedigen, zeker als het gaat om de periode na 1795. De strakke ambtelijke
organisatie, de ambtelijke hiërarchie en het consequente aanstellingsbeleid van
bijvoorbeeld voorzitters en leden van commissies maakt dat mogelijk. Boven
dien is er doorgaans een sterke correlatie tussen de naam van een ambt of amb
telijke commissie en de zaken die worden behartigd. Maar ook in het ancien
régime is ontkoppeling gewenst, als iemand bijvoorbeeld tegelijkertijd hout
vester van Holland en pensionaris van Gouda is geweest. Een indeling in func
ties zal dus over het algemeen verhelderend werken en een goed beginsel voor
ordening zijn.
De leiding van het Statenproject gaat echter een stapje verder. Binnen de ru
briek van het raadpensionariaat worden deelrubrieken vernoemd naar deelfunc
ties van de landsadvocaat of raadpensionaris. Zo valt de inventaris-Buys uit
een in een rubriek a, 'Buys als landsadvocaat van Holland en West-Friesland'
en een rubriek b, 'Buys als afgevaardigde van Holland ter Staten-Generaal'.
De inventaris-Cats is ingedeeld in de rubrieken 'Cats als voorzitter van de
Staten van Holland en West-Friesland', 'Cats als leider van de afvaardiging van
de Staten van Holland en West-Friesland ter Staten-Generaal' en 'Jacob Cats
en de Grote Vergadering'. Oldenbarnevelt, het spreekt vanzelf, maakt aan
spraak op nog meer onderscheidingen. Het zijn er vier:
I Als landsadvocaat,
Als pensionaris van de ridderschap,
in Als grootzegelbewaarder,
iv Als leider van de afvaardiging van Holland ter Staten-Generaal, naast twee ru
brieken voor eerdere activiteiten,
v Als advocaat voor het Hof van Holland, Zeeland en West-Friesland,
vi Als pensionaris van Rotterdam.
Tegen deze onderverdeling kunnen theoretische en praktische bezwaren wor
den ingebracht. Het nadeel voor de gebruiker, om met het laatste te beginnen,
87
