ir
IJaar^
sp «v Kï tfwri v.wt Sjt
YV' *7///, h,i.,j}:.a, .4-^w
^yr^ ^i'y'' ,~'rj't r
ii v. V'U'Ui'Vto. ,bi|l<x^*\«. wr*'U'tv
v w( i «»p '.ril y^
z^f/yjy
W»k r1 vvVp a x- (l ^u
1 tfitcbitwer) i'*< r&U w»n«rc n Vtiwn&n-
r -/Vtvu^
i() If
ts I jut S YtlJtlUjt' si v
i i
Marginale tekening van De Stuers bij een brief, gericht aan curatoren van
de Rijksuniversiteit in Leiden, 1881. (Archief Kunsten en Wetenschappen nr. 2204)
Het moet voor Victor de Stuers een traumatische ervaring geweest zijn dat juist
de wallen van zijn geboortestad Maastricht, waarvan hij de schoonheid had
leren aanvaarden onder invloed van zijn tekenleraar, Alexander Schaepkens,
30
onder zijn ogen werden gesloopt en door een blinde, onverschillige politieke
macht als het ware uit zijn handen werden gerukt. Hij was een talentvol beel
dend kunstenaar, in ieder geval kunt u dit constateren als u zijn talrijke teke
ningen en caricaturen in deze tentoonstelling ziet. Hij studeerde echter staats
recht, promoveerde op dat onderwerp en gebruikte het politiek als instrument
om zijn artistieke aspiraties te verwezenlijken. Dat begon met zijn strijd om
het monumentenbehoud. En paradoxaal genoeg, hij gebruikte hiervoor de
macht van zijn woorden: om een natie te leren zien paste hij literaire middelen
toe. Met Holland op zijn smalst is hij één van de meest gevreesde essayisten
van zijn tijd geworden. En toen hij in 1875 als referendaris zelf een machtspo
sitie had veroverd, werd het ambtenarenapparaat zijn werktuig. Hij beschouwde
zijn bouwmeesters en de functionarissen in zijn musea, archieven en
tekenscholen - personen die hij zelf had aangesteld - als zijn generale staf, waar
mee hij handelde met de meedogenloosheid van een Napoleon.
En zo is De Stuers niet alleen de initiator geworden van de monumenten
zorg, het moderne museumbestuur en het rijksarchiefwezen, maar ook werd
hij onderwijshervormer en een soort pionier op het gebied van esthetische ruim
telijke ordening. Hij bewerkstelligde de invoering van het tekenonderwijs in
alle scholen en van het kunstonderwijs in de middelbare scholen. Hij dicteer
de als het ware de nieuwe bouwstijl van alle overheids- en utiliteitsgebouwen,
van de landsgebouwen in Den Haag en de universiteitsgebouwen af tot aan
postkantoren en spoorbruggen toe. Zo drukte hij zijn stempel op de vormge
ving van de stadsuitbreiding aan het eind van de vorige eeuw. Ook daarin wil
de hij laten zien hoe de geschiedenis deel uitmaakt van ons leven, niet als een
verbale ideologie, maar als een zichtbaar deel van onze omgeving. En wij heb
ben door onze kennis van kunst leren zien hoe deze gebouwen, waartussen wij
zijn opgegroeid en die ons vertrouwd zijn, door hun verwijzing naar de ge
schiedenis toch anders zijn. En dat andere, dat vreemde, blijkt op den duur
een steviger brug naar het verleden te slaan dan verbale overlevering.
Het lijkt in deze context ongebruikelijk dat deze tentoonstelling juist wordt
georganiseerd door een archiefinstelling en een bibliotheek, waar eigenlijk ver
bale bronnen staan opgeslagen. Wie echter vaker onze inrichtingen bezoekt
zal merken dat niet alleen de inhoud, maar ook de uiterlijke vorm van wat
wij bewaren deel uitmaakt van ons werk. Waarom hebben we anders een ver
zameling boekbanden of willen we een registratiemuseum? Voor ons leek het
een mooie uitdaging om van ons bezit die delen en stukken te kiezen, die aan
de betekenis van De Stuers visueel vorm geven en ze zo te arrangeren dat we
aan de tekens die hij heeft nagelaten de monumenten, de gebouwen, de
museumlokalen - de onze toevoegen. Wij zagen er wat in, en dat zien heeft
deel van ons weten uitgemaakt.
Noot
1 De catalogus van de tentoonstelling Victor de
Stuers, referendaris tegen wil en dank, is ver
krijgbaar bij het Algemeen Rijksarchief en de
Koninklijke Bibliotheek voor 10,-.
31
