De overdekte binnenplaats van het rijksarchief, in gebruik als centrale hal.
Foto: Jan Zandee, St. Michielsgestel
het hoofdgebouw van het rijksarchief, het voormalige Huis van Arrest. Kap
en kroonlijst van het hoofdgebouw en de bomen rond het middenplein zijn
van buiten de citadel boven de wallen zichtbaar. Het middenplein is door radi
ale paden verbonden met de omgang op de wallen en met de beide poorten,
waarvan de Zuidpoort de toegang vormt tot de citadel. Deze poort is uitge
voerd als een eenvoudige sleuf door de wal. De zijwanden tonen nog wel de
aanzetten van de vóór 1820 verdwenen overwelving en toren boven de door
gang, maar deze zijn niet gereconstrueerd, enerzijds om praktische redenen
(doorgang van grote voertuigen), anderzijds omdat de wens bestond het rond
1900 naast de doorgang gebouwde Wachtgebouw te handhaven en te restaure
ren, hetgeen in strijd was met reconstructie van de 17e en 18e eeuwse situatie.
Wel gereconstrueerd is daarentegen de Noordpoort (de 'Sortie'), die vrijwel
identiek was aan de Zuidpoort, evenwel zonder de brug, die hier in de 17e eeuw
bestond.
Terzijde van de Noordpoort is het voormalige werkhuis annex houtmaga
zijn herrezen, zij het in een verlengde versie en aangepast aan de eisen van zijn
huidige functie: restauratie- en fotografisch-atelier van het rijksarchief. Gesi
tueerd tegen de noordelijke wal sluit het ateliergebouw het doorzicht af op de
benaderingsas via de Zuidpoort en kondigt daardoor de enigszins afgewende
entreegevel van het hoofdgebouw als het ware aan. Ook de entourage van het
middenplein - de bomen, de beelden, het Kruitmagazijn - draagt bij aan deze
introductie.
2-2 Hoofdgebouw
Na sloop van de in onze eeuw aangebouwde vleugels heeft het hoofdgebouw
weer het oorspronkelijke grondplan gekregen: een rechthoekig gebouw rond
om een binnenplaats. Nu is de binnenplaats overdekt om te dienen als centrale
362
hal voor het rijksarchief, waar het publiek wordt ontvangen. Hier bevinden
zich de balie, waar archiefstukken kunnen worden aangevraagd, en het cata
logussysteem. De balie is verbonden met de achter het hoofdgebouw in de wallen
opgenomen archiefdepots. Als de aangevraagde stukken zijn opgehaald, kun
nen deze worden bestudeerd in de studiezalen, die rond de hal zijn gesitueerd.
De overdekking van de binnenplaats is uitgevoerd als een twee verdiepingen
hoge tafelconstructie, die vrijgehouden is van de gevels rondom. Door de
glasstrook, die de tafel met het omringende gebouw verbindt, valt van boven
af strijklicht langs de gevels, die nu weliswaar binnenwanden zijn geworden,
maar toch als buitengevels zijn gereconstrueerd, zodat de hal als oorspronke
lijke binnenplaats herkenbaar is. De 'tafel' is uitgevoerd met een houten blad
als dak vlak, gedragen door zeven slanke ronde houten zuilen ter weerszijden.
Alle muuropeningen tussen hal en omliggende ruimten op de begane
grond - voormalige ramen - zijn tot op de vloer doorgezet, zodat een arcade
achtig effect is ontstaan. Op de eerste verdieping en onder de kap bevinden
zich de werkvertrekken van medewerkers.
De gaanderijen, die deze ruimten ontsluiten, lopen rondom de hal en staan
hiermee door ramen in visueel contact. In het midden van de hal ontstaat, door
de dubbele bordestrap, een zeer directe en open relatie met het souterrain, waar
de koffieruimte, de expositieruimte, de collegezaal en de bibliotheek zijn on
dergebracht.
De aanleg van het souterrain onder het bestaande gebouw, dat geen souter
rain had, was bouwtechnisch een kunststukje. Na weggraven van aarde tot de
aanlegdiepte van het gebouw op circa 4 meter beneden de begane grondvloer,
is onder de aangetroffen spaarbogenfundering, stukje voor stukje, een dikke
betonplaat gestort. Hierop rust nu het gebouw. Op deze wijze werd niet alleen
een betrouwbare fundering onder het gebouw gebracht, maar tevens een aan
zienlijke gebruiksruimte geschapen en een onderaards verborgen spaarbogen-
architectuur blootgelegd. Deze is trouwens ook aan de buitenzijde zichtbaar
gemaakt, doordat het maaiveld aan de beide gebouwflanken is uitgegraven om
daglicht in het souterrain te laten stromen. De boogopeningen zijn aan de bui
tenzijde afgeschermd door een schuinstaand glasvlak; de uitgravingen hebben
een halfronde komvorm gekregen.
De hoofddraagstructuur van het nieuwe gebouw stemt overeen met de oor
spronkelijke: dikke muren en zware, dicht naast elkaar gelegde, vloerbinten,
die overspannen van buitenmuur via tussenmuur naar buitenmuur. Waar de
tussenmuur hinderlijk zou zijn, zoals in de studiezalen, is deze vervangen door
een houten moerbalk op houten kolommen. Alle vloerbalken zijn van gelami
neerd grenehout en aan de plafondzijde in zicht gebleven. Op het vloerbeschot
zijn, uit akoestische overwegingen, zwevende dekvloeren aangebracht. De ge
geven hoofddraagstructuur èn de wens om in de kap volwaardige ruimten on
der te brengen hebben geleid tot een houten kapconstructie, die afwijkt van
de oorspronkelijke. Deze eigentijdse interpretatie, die niettemin historische as
sociaties oproept, staat in zekere zin model voor de aanpak van het gehele werk,
zij het niet voor alle onderdelen in gelijke mate: eerder een eigentijdse inter
pretatie van gegeven historische vormen, structuren en elementen, dan een
nauwkeurige historische reconstructie.
Het hoofdgebouw heeft zorgvuldig gemetselde en gevoegde buitenmuren,
363
