10 ara. Onderbouw van het depot, gewelven,
gordel- en contrabogen, gezien vanuit de centrale
gang. Tekening E. J. Nusselder.
11 ara. Een van de 338 stalen bufferveren via welke
de verbinding tussen draagconstructie en
gevels strak, doch beweeglijk tol stand wordt
gebracht. Foto H.Krüse thd.
12 ara. Middengalerij op de bovenste verdieping.
In het midden de zone met trappen en liftschachten
(liften verwijderd). Boven, de plaatstalen
vouwluiken van de middenlantaarn; de kabel
bediening van de luiken is duidelijk zichtbaar
Foto H. Krüse thd.
13 ara. Doorzicht door de dwarsgang; de fotolamp
is ter plaatse van de middengang opgesteld.
Boven zijn de schuifluiken onder de zijlantaarns
zichtbaar. Kasten met opstapijzers en handgrepen.
Foto H. Krüse thd.
technische perfectie van de aanleg draagt de automatiek van de luikenbedie
ning en vergrendeling bij. De verschillende bewegingen worden uitgevoerd met
behulp van een omvangrijke hydraulische installatie, waarvan het compres-
siegedeelte zich bevindt in de tegen het depot gebouwde machinekamer. Deze
uiterst specialistische installatie, waarvoor Van Lokhorst tijdens een van zijn
voor dit project ondernomen studiereizen in Parijs bij de Banque de Paris het
idee opdeed werd, omdat de behoefte aan een extra brand- en braakbeveili-
ging pas tijdens de uitvoering van het project naar voren kwam, buiten de bestek
ken om, bij contract ontworpen door de Haagse werktuigkundig ingenieur
W. Schlusen en uitgevoerd door Fa. Stork te Hengelo. In de machinekamer
wordt door middel van een drietraps waterperspomp, aangedreven door een
elektromotor (een stand-by gasmotor was aanwezig), de reusachtige drukac-
cumulator gevoed. Van daaruit kan het water onder 30 atm. druk worden toe
gelaten tot in totaal 42 'motoren' (plunjersystemen waarmee de kabels van de
352
luikbediening worden ingehaald of gevierd), die staan opgesteld in hermetisch
afsluitbare compartimenten in de kasten op de begane grond van het depot.
Het openenen van de luiken geschiedt door water tot de 'motoren' toe te la
ten; sluiten vindt plaats door water te laten afvloeien en zo de druk te laten
wegvallen (zie afb. 14 en 15; zie ook afb. 12).
Het gebouw wordt verlicht door stalen draairamen in de zijgevels en door
een serie lantaarns boven de middengang en de dwarsgangen (deze laatste lan
taarns verkeren niet meer in oorspronkelijke staat). De gevelramen van de la
gere verdiepingen sorteren door de nabijheid van het belendende bebouwing
weinig effect; de 'enge' situatie was overigens de voornaamste achtergrond bij
het besluit het gebouw door stalen luiken en deuren braak- en brandvrij af
sluitbaar te maken.
Tegenover de hoofdingang van het depot bevindt zich de vereiste extra uit
gang. Deze fungeerde, gedurende de periode dat het oude gebouw aan het Plein
nog de dienstruimten bevatte (tot 1903, ingebruikname dienstgebouw aan het
Bleyenburg)als hoofdtoegang (zie afb16)Een eventuele uitbreiding (ook een
der 'ideaal-eisen') kon geschieden door aanbouw van enkele traveeën aan de zijde
van het oude gebouw (een uitbreiding heeft overigens nooit plaatsgevonden).
Bij zijn latere archief- en bibliotheekgebouwen heeft Van Lokhorst steeds
teruggegrepen naar dit bouwplan, waarin hij, naar de toenmalige inzichten,
tot bijzondere prestaties was gekomen.
1896 Bij paleis Noordeinde te Den Haag wordt door Hoeufft van Velsen,
intendant der Koningin, het depot van het Koninklijk Huisarchief (kha) ge
bouwd. Hij baseert zich daarbij onder meer op Van Lokhorsts rijksarchief in
Den Bosch. Het depot is van beperkte omvang, gebouwd volgens het maga
zijnsysteem met roostervloeren etc. De kasten zijn voor een belangrijk deel
van hout.
1897 Te Assen bouwt Van Lokhorst het nieuwe rijksarchief. Hij maakt daarbij
in ruime mate gebruik van de door hem bij het ara toegepaste technieken.
Het depot (10 kasten, 3 verdiepingen) stond vrij achter het dienstgebouw
(Münster-systeem); het inwendige vertoonde sterke gelijkenis met het ara-
depot (zie afb. 17). Het depot is in 1979 gesloopt om plaats te maken voor
de huidige vervangende nieuwbouw.
1898 Te Groningen vindt onder Van Lokhorst uitbreiding plaats van het de
pot van de UB. Het oude gebouw van Schaap (1863) wordt daarbij grotendeels
gehandhaafd. Ook hier greep Van Lokhorst terug naar het ara; het gebouw
is als het ware een schaalmodel van het grote voorbeeld. Ten behoeve van de
nu plaatsvindende nieuwbouw voor de universiteit zal dit 'kleine broertje' in
1985 gesloopt worden (de lichtkappen waren in 1941 al vervangen door een
gesloten plat).
1900 Door architect Logemann wordt aan de Mathenesserlaan in Rotterdam
het gemeentearchief gebouwd. Logemann heeft over het ontwerp contact met
Van Lokhorst (hij bezoekt onder andere het rijksarchief te Den Bosch en krijgt
inzage in de ontwerpen van het ara). Logemann brengt ook een bezoek aan
353
