letter- en cijfercoderingen, classificatie- en plaatsingskenmerken, zowel als
voor spreekwoorden en gezegden is het misschien even wennen. Toch gelden
de ABC-regels ook voor het rangschikken van dergelijke eenheden.
In een apart hoofdstuk worden de diverse uitgangspunten behandeld en de
noodzakelijke afspraken vastgelegd. Die afspraken zijn vooral bedoeld om
eenheid te brengen in een grote verscheidenheid van mogelijkheden. Zonder
dergelijke afspraken, die los staan van het eigenlijke rangschikken, zou het
rangschikken een chaos worden. Het betreft hier niet alleen het vaststellen
van wat moet worden verstaan onder karakters (letters, cijfers, getallen, spa
ties en tekens), maar ook hoe deze bij het vergelijken dienen te worden behan
deld. Hetzelfde geldt voor woordverbindingen, samentrekkingen en verkor
tingen. Dat dergelijke afspraken geen overbodige luxe zijn, bewijst de
dagelijkse praktijk wel. Dat ook een uniforme schrijfwijze voorwaarde is, zal
wel niemand in twijfel trekken. Hierbij speelt uiteraard de schrijfwijze van de
betrokkene, evenals de voorkeurspelling volgens het Groene boekje, een be
langrijke rol.
In het belangrijke vierde hoofdstuk wordt het eigenlijke rangschikken be
handeld. In tegenstelling tot voorheen wordt niet meer uitgegaan van het ver-
gelijkingswoortf, maar van vergelijkingse/ewe«/e«, die veelal uit meer dan
één woord bestaan. Hierdoor kunnen, zoals wenselijk bleek, alvorens tot het
eigenlijke rangschikken wordt overgegaan, delen van de naam-in een vast
gestelde volgorde - worden vergeleken met delen van andere namen.
In tegenstelling tot voorheen worden nu nog slechts vijf soorten namen on
derscheiden: persoonsnamen (persoonlijke eigennamen), zakelijke eigenna
men (eigennamen van collectiviteiten), zaaknamen (namen van collectivitei
ten die geen eigennaam bevatten), complexe namen (namen die naast een of
meer eigennamen ook andere naamdelen bevatten) en ten slotte andere na
men, waaronder te verstaan de namen van al die zaken, waarvan de drager
geen natuurlijk persoon of een collectiviteit is, zoals namen van straten of na
men van begrippen (trefwoorden). Toch is de behandeling van de verschillen
de naamsoorten in principe identiek. In alle gevallen dient vóór het vergelij
ken eerst het kenmerkend deel van de naam te worden bepaald. Dit is de basis
van het vergelijken en het rangschikken.
In de meeste gevallen zal het kenmerkend deel zijn dat deel van de naam,
dat aanvangt met het eerste bijvoeglijk of zelfstandig naamwoord, dat de dra
ger van de naam of diens activiteit specifiek kenmerkt. Dit zal bijvoorbeeld
zijn persbureau' in de naam Algemeen Nederlands Persbureau of 'chemische
vereniging' in Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging. In persoons
namen wordt als kenmerkend deel beschouwd dat deel van de naam, dat aan
vangt met de eerste achternaam.
Nieuw is hierbij dat alles wat op het eerste woord van het kenmerkend deel
van de naam volgt tot het eerste vergelijkingselement wordt gerekend. Dit is
belangrijk omdat hierdoor een splitsing ontstaat tussen het kenmerkend deel
van de naam en wat daarvóór staat in de naam.
Met de invoering van het kenmerkend deel van een naam als belangrijkste
vergelijkingselement kon in de nieuwe regels het moeilijke artikel 12.5 van de
oude regels vervallen. De behandeling van de naam van een collectiviteit die
geen eigennaam is of bevat, wordt nu geregeld in hoofdstuk iv-2.3 Zaakna
men.
298
Het meest eenvoudig was wellicht geweest het bij die scheiding te laten. Elke
naam zou dan uit ten hoogste twee delen en dus slechts twee vergelijkingsele
menten kunnen bestaan: het kenmerkend deel en het daaraan voorafgaande
deel. Echter om ingewortelde rangschikkings- en zoekgewoonten geen geweld
aan te doen en om zo goed mogelijk in de pas te blijven met de 'Sorteerregels'
(deel 6 van de Regels voor de Titelbeschrijving), worden in de diverse namen
toch nog meer naamdelen onderscheiden. In persoonsnamen zijn dat de voor
namen en/of voorletters, de voorzetsels en/of lidwoorden (voorafgaand aan
de achternaam) en eventuele predikaten, waaronder te verstaan aanduidingen
van titels, onderscheidingen, functies, dan wel van burgerlijke staat of ver
wantschap. De term predikaat brengt duidelijk tot uitdrukking dat het hier
gaat om aanduidingen die aan het kenmerkend deel van de naam voorafgaan.
Voor zover dergelijke aanduidingen volgen op de achternaam, worden zij tot
het kenmerkend deel van de naam gerekend.
In zakelijke eigennamen is wel de tweedeling toegepast, maar hier betreft
het doorgaans uitsluitend voorzetsels en/of lidwoorden, zoals de in 'De Ko
renbloem' of du in 'Du Commerce'. In zaaknamen bleek het gewenst de
soortaanduiding (aanduiding van de beheers-, organisatie- of rechtsvorm) af
zonderlijk als naamdeel in beschouwing te nemen. Door de ruime inhoud van
het kenmerkend deel van een zaaknaam, kan de soortaanduiding als tweede
vergelijkingselement in aanmerking komen. In complexe namen worden eerst
de daarin voorkomende eigennamen in de volgorde, waarin zij in de desbe
treffende naam voorkomen - in aanmerking genomen en pas daarna de ove
rige naamdelen. De eigennamen worden dan als zodanig (persoonlijke of za
kelijke eigennaam) behandeld en het overblijvende deel als zaaknaam. In alle
andere namen wordt de eerder genoemde tweedeling toegepast.
Het eigenlijke rangschikken komt tot stand door steeds het eerste vergelij
kingselement van een naam (het kenmerkend deel van de naam in zijn geheel)
te vergelijken met het eerste vergelijkingselement van andere namen. Dit ver
gelijken geschiedt dan karakter voor karakter van links naar rechts. Het
eerste verschil bepaalt dan de volgorde. Zijn van twee of meer namen de eerste
vergelijkingselementen geheel gelijk, dan pas vindt vergelijking van volgende
vergelijkingselementen plaats.
Bij het vergelijken is de aard van het vergelijkingselement in het geheel niet
van belang, daar slechts de karakters worden vergeleken. Hieruit volgt dat
niet alleen de vijf genoemde naamsoorten, maar ook hun varianten, in één
rangschikking kunnen worden gebracht. Wanneer derhalve in een gegevens
bestand - ongeacht of dit nu een kaartsysteem dan wel een andere geheugen-
vorm is alle 'namen' in één rangschikking beschikbaar zijn, is het mogelijk
daaruit elke gewenste specifieke lijst in de goede alfabetische volgorde af te
leiden, mits bij de namen de nodige indicatie-kenmerken zijn aangebracht. De
regels geven hiervoor geen aanwijzigingen.
Het produceren in lijstvorm (bibliografie, register enz.) van het gehele
bestand zal zelden worden gevraagd, maar op het beeldscherm is zowel het
zichtbaar maken van (een gedeelte van) het gehele bestand (alle namen in één
rangschikking) als het tonen van specifieke groeperingen, zoals straatnamen,
mogelijk.
In een bijlage van de handleiding is een voorbeeld gegeven, waarin een aan-
299
