het Koninkrijk Holland (1806) dat de departementale besturen gehouden wa
ren de wetten en bevelen van de centrale overheid uit te voeren (art. 62). Nade
re regelingen omtrent de departementale besturen moesten bij wet getroffen
worden (art. 13).2
De voorbereiding van deze wet is niet vlekkeloos verlopen. Een delegatie uit
de Staatsraad die een belangrijke rol speelde bij de voorbereiding van dit wets
ontwerp, bood het ontwerp op 13 maart 1807 aan het Wetgevend Lichaam
aan. Bij die gelegenheid memoreerde ze, dat de voorbereiding gepaard was ge
gaan met langdurige discussies en dat men 'meer dan eene gevaarlijke klip'
had moeten omzeilen.3 De wet die op 13 april 1807 bij Koninklijk Decreet
werd uitgevaardigd beperkte in sterke mate de provinciale autonomie.4 Het
lijkt daarom interessant de discussies en de besluitvorming met betrekking tot
dit wetsontwerp te volgen, omdat te verwachten valt, dat daarin naar voren
zal komen tot hoever verschillende groepen wilden gaan met de centralisatie
van het bestuur en welke argumenten ze hanteerden. Bovendien kunnen we
dan meer te weten komen over de vraag of inderdaad Franse opvattingen over
de wijze van besturen de doorslag gaven5 en of de koning werkelijk de vrije
hand gelaten werd.6
2
De voorbereiding van de wet op de departementale besturen
2-1 Inleiding
De constitutie had de wetgevende macht in handen gelegd van Koning en Wet
gevend lichaam (art. 51). De rol van het Wetgevend Lichaam was echter be
perkt: het kon een wetsontwerp slechts goed- of afkeuren (art. 57). Het had
noch het recht van amendement, noch dat van initiatief. Bij afwijzing van een
wet moest het Wetgevend Lichaam daarvan de redenen aangeven, waarna de
Koning de mogelijkheid had hetzelfde ontwerp nader gemotiveerd of enigs
zins gewijzigd opnieuw in te dienen (art. 58).7 De Koning was verplicht de
Staatsraad over elk wetsontwerp te horen (art. 32, 2e lid).8 De bemoeienis
van de Staatsraad met wetgevende arbeid reikte echter in de praktijk verder.
In feite kwamen de wetsontwerpen tot stand in samenspraak tussen Koning en
Staatsraad.9 De Staatsraad was onderverdeeld in vijf secties, waarvan de
eerste, de Sectie Wetgeving en Algemene Zaken een belangrijke rol speelde bij
het voorbereiden van wetsontwerpen.10
2-2 Voorbereiding van het ontwerp door Koning en Staatsraad
2-2-1 De Sectie Wetgeving
De aanzet tot de voorbereiding van het wetsontwerp met betrekking tot de de
partementale besturen werd op 17 september 1806 gegeven toen de koning de
Sectie Wetgeving en Algemene Zaken van de Staatsraad de opdracht gaf hem
te adviseren over de organisatie van de departementale en gemeentebestu
ren.11 De Sectie Wetgeving bestond op dat moment uit P. L. van de Kasteele
(voorzitter), H. L. Wichers en W. Queysen. De samenstelling van deze sectie
262
weerspiegelde de door verschillende auteurs gesignaleerde wederkerige wens
tot samenwerking tussen Koning en politici van allerlei verschillende richtin
gen.12 Hier werkten een (oud)unitariër, Van de Kasteele, een (oud)federalist,
Queysen, en een (oud)orangist, Wichers, samen.13
Op 21 en 27 november 1806 vergaderde de sectie over een concept-ontwerp,
dat de voorzitter had vervaardigd, na daartoe op 23 september door de sectie
gemachtigd te zijn.14 Hoe dat ontwerp eruit zag en welke wijzigingen er tij
dens deze vergaderingen in werden aangebracht is onbekend.15 De belang
rijkste overwegingen echter zijn te vinden in de, eveneens door de voorzitter
opgestelde, aanbiedingsbrief bij het ontwerp.16 Drie punten vallen daarin op:
ten eerste de positie van de 'perpetueel president' van het departementaal
bestuur, ten tweede de rechten en plichten van de leden van het bestuur en
tenslotte de verdeling van de departementen in kleinere eenheden, 'ringen' ge
naamd.17 De 'perpetueel president' van een departementaal bestuur werd be
schouwd als intermediair tussen de centrale overheid en zijn departement en
zou verantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de wetten en bevelen van het
centraal bestuur in zijn departement. Voor de uitvoering van de door het Wet
gevend Lichaam bekrachtigde wetten zou hij dat samen met de rest van het
bestuur zijn; voor besluiten van de centrale overheid alléén. De president zou
ervoor dienen te zorgen, dat men hem niet kon verwijten, dat hij op de een of
andere wijze zijn departement boven andere trachtte te bevoordelen of het ene
deel van zijn departement ten koste van de andere. Dit om te voorkomen, dat
er onderling jaloezie zou ontstaan, waardoor, volgens de sectie de gemene
zaak over het geheel schade zoude lijden. Zij voegde daar nog aan toe: En in
derdaad in de getrouwe waarneming van dezen plicht zal men aantreffen één
der gewigtigste voordeelen proflueerende uit den post van eenen perpetueelen
president met Uwer Majesteits vertrouwen vereerd en met de hoge digniteit
van het Representatief der Executieven magt bekleed18
Wat betreft de rechten en plichten van de leden van een departementaal
bestuur was de sectie overtuigd, dat deze nauwkeurig in de wet omschreven
moesten worden om willekeur en machtsmisbruik te voorkomen. Zij stelde
voor de departementale bestuurders te doen verkiezen.
De indeling van een departement in ringen had volgens de sectie tot doel de
verkiezingen goed te laten verlopen. De departementen hoefden volgens de
Sectie Wetgeving niet onderverdeeld te worden in kleinere eenheden ten be
hoeve van de administratie van de belastingen of voor de uitoefening van de
rechtspraak. Voor de belastingen was er in 1806 met de invoering van de nieu
we belastingwetgeving een indeling van Nederland gemaakt en aangezien er
een algehele herziening van de justitie op stapel stond, leek het niet verstandig
daarop vooruit te lopen.
Zo blijkt uit de strekking van de aanbiedingsbrief een in principe positieve
houding tegenover een zekere centralisatie van het bestuur, zij het, dat deze
met allerlei waarborgen moest worden omkleed met name ten aanzien van de
'perpetueel president' wiens positie aanleiding zou kunnen zijn tot een te gro
te concentratie van macht in handen van één persoon.
263
