7
worden, dus vooral verbasteringen van buitenlandse namen. Dat blijven
vreemde eenden in de Nederlandse taalbijt.
Een paar voorbeelden:
Kop
Kievit, Paul de
Klorkestein, Sofia
De Buissonet, Johan
Hochepied, Judith
Aangeboden naam en voornaam Behandeling
Kyevidt, Pauwels de
Clorcquesteyn, Fytgen
Bessonet, Jan
Hosseepee, Judik
rangschikking op uitspraak
rangschikking op uitspraak
neutralisering van verbastering
neutralisering van verbastering
Wie het bovengenoemde onderzoek naar veilingen wil instellen merkt dat bij
alfabetisch-fonologische ordening een stuk voorwerk voor hem al is gedaan,
met gevolg dat hij de gezochte gegevens direct vindt, ook al staat er een keer
Jan van Duiren, Van Duuren of Van Duijren i.p.v. Johan van Duren. Er is
nog een voordeel: hij kan de gegevens direct kwantificeren.
Het geheel komt neer op een systeem van expliciete afspraken vooraf over
een uniforme spelling van naamklanken; een eenvoudig principe dat door
iedereen wordt aangevoeld, maar dat wel geformaliseerd moet worden in een
aantal regels. Voor het kiezen van een standaardnaam zijn we niet 'bestandge
bonden', d.w.z. afhankelijk van een variant die we in een bestand aantreffen
en die misschien obscuur is.
6
Het Haagse systeem
Het is F. C. van der Meer van Kuffeler geweest die tijdens de langdurige inven
tarisatie van het omvangrijke Weeskamerarchief van 's-Gravenhage gedwon
gen werd een systeem te ontwerpen dat het hem mogelijk maakte de totaal ver
spreide boedelpapieren weer bijeen te brengen. Dit systeem dat nu vijftig jaar
in gebruik is en in de loop der jaren voortdurend werd geperfectioneerd, werd
vervolgens toegepast op de doop- en begraafindex, de index op het notarieel
archief vanaf 1670, de buurtboeken, een lidmatenregister en bedelingsre-
gisters van het armbestuur. Voor de gebruiker is een stencil beschikbaar met
de volgende aanwijzingen:
Nederlandse familienamen zijn te alfabetiseren op de klank af, volgens de uit
spraak. Letters die niet worden uitgesproken zijn als niet geschreven te be
schouwen.
Buitenlandse familienamen zijn te alfabetiseren volgens de oorspronkelijke
spelling zo deze met zekerheid blijkt; waar zij niet bekend is volgens de meest
voorkomende spelling.
Voornamen zijn te alfabetiseren volgens de meest voorkomende spelwijze, let
ters die niet worden uitgesproken zijn als niet geschreven te beschouwen.
Voornamen, afgeleid van dezelfde grondvorm, worden geplaatst onder de
naam waarvan zij zijn afgeleid.
De voorvoegsels van, de, den, van de, van den, van der, ten, der, s- oefenen
bij inheemse namen geen invloed uit op de plaatsing. Bij Franse namen gaan
voorvoegsels voorop.
130
Dubbele klinkers in een open lettergreep worden beschouwd als enkele klin
kers. Bij een open lettergreep wordt i vóór een medeklinker: ie.
Bij letters met een Umlaut wordt deze genegeerd.
Bijzonderheden
ae aa; in Latijnse namen echter: ee
c uitgesproken als k k; c vóór e en i c, voor andere letters: k
ck kk
ch aan einde van naam of lettergreep g; middenin een woord of vóór t ch
cqu kk
eij ei
g vóór t ch
gh g
i=j
j i; zijn als letters zelfstandig; worden bij het alfabetiseren door elkaar gebruikt
ou oe als de naam als oe uitgesproken wordt
ph uitgesproken als f f
qu kw
ssch ss
th t
ue in gesloten lettergreep uu (b.v. Verschuer)
ue in open lettergreep u
uir(uijr) is in een open lettergreep ur (b.v. Van Duiren), maar in een gesloten lettergreep
uur (b.v. Duijrcant)
x ks, maar blijft x in buitenlandse namen
ij i j
z s
De invoering van het systeem ging natuurlijk niet van de ene dag op de andere.
Nog in 1944 schreef dr. W. Moll aan het Gemeentearchief Breda 'dat alles laat
zich niet opschrijven', maar in het archiefverslag over 1954 is het systeem als
beleidslijn uiteengezet. Een zo consequente aanpak binnen één dienst noemen
wij gebruikersvriendelijk.
Franse namen
Een korte excursie is nodig met betrekking tot buitenlandse namen. Van de
buitenlandse namen vormen de van oorsprong Franse namen het grootste pro
bleem tenzij men-alweer-sluitende afspraken maakt. Net als het Gemeen
tearchief Leiden gaat het Haagse gemeentearchief uit van de meest oorspron
kelijke vorm, waarbij Den Haag ook de voorvoegsels honoreert: De Chagrin
staat op D, net als Du Bois dat overigens vaak al als Dubois wordt aangetrof
fen. Ook hier geldt: waar nodig wordt een z/e-verwijzing gemaakt, geen zie
oo^r-verwijzing.
8
Voornamen
Voornamen vormen nog meer dan familienamen een probleem voor maker en
gebruiker omdat ze in meer verminkte vorm op ons afkomen. Maar Mees en
Leuntje blijven te allen tijde vormen van Bartholomeus en Apolonia. Vooral
131
