4) foto-atelier, 5) restauratie-atelier, 6) film'archief', 7) informatiedienst en biblio
theek. Bij elk van deze afdelingen wil ik enige aantekeningen maken,
ad 1) De oudste archiefstukken dateren uit de 11e eeuw; het oudste charter is mis
schien zelfs in het einde van de 10e eeuw te dateren en is afkomstig uit Zadar, een stad
aan de Dalmatische kust, waar ook een rijk en met name een belangrijk middeleeuws
archief aanwezig is. De oudste stukken in het Archief van Kroatië behoren tot instellin
gen van het koninkrijk Kroatië, dat tot het jaar 1102 onafhankelijk was; sindsdien
vormde Kroatië een personele unie met Hongarije, met welk koninkrijk het land in
1526 onder de Habsburgers van Oostenrijk kwam. Tot 1918 behoorde Kroatië, voorzo
ver delen van het land niet onder gezag van Venetië, van het Turkse rijk en later van
Frankrijk en Italië kwamen, tot de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. Het land
bleef evenwel betrekkelijk autonoom en hield bijv. een eigen Landdag, waarvan het ar
chief bewaard is gebleven. Ook kerkelijke archieven worden door het Archief van
Kroatië beheerd, zoals het archief van het kapittel van de r.k. kathedraal van Zagreb.
Het archief van de aartsbisschop van Zagreb wordt door het aartsbisdom zelf bewaard;
een medewerker van het Archief van Kroatië, die in kerkelijke archieven is gespeciali
seerd, is tevens als archivaris in dienst van de aartsbisschop. Als onderzoekers het ar
chief van de aartsbisschop willen raadplegen, worden de benodigde stukken naar het
Archief van Kroatië tijdelijk overgebracht. Vermeldenswaard is de 'Cista privilegiorum
regni Sclavoniae', die in een depot van de dienst wordt bewaard. Het is een archiefkist
uit 1643, waarin stukken van de Hongaars-Kroatische koningen, geldend voor Kroatië,
en belangrijke stukken van de Landdag worden bewaard. Deze stukken zijn meest in
het Latijn geschreven. Bovengenoemde titel staat buiten op de kist, binnen in staat
'Regnum Dalmatiae, Croatiae et Sclavoniae (dit laatste is Slavonië, in het noorden van
Kroatië gelegen, een pars-pro-toto aanduiding stammend uit de tijd, dat grote delen
van Kroatië onder Turks gezag stonden). Sinds 10 jaar heeft het Archief van de (r.k.)
kerken de oude doop-, trouw- en begraafboeken overgenomen, maar lang niet alle;
men probeert een overzicht te maken van hun bewaarplaatsen, in archieven, want ook
regionale archiefdiensten in Kroatië, zoals Dubrovnik, beheren dergelijke registers, èn
in kerken. Voor genealogie worden de registers weinig gebruikt; wèl vindt er demogra
fisch onderzoek plaats.
In deze eerste afdeling, evenals in de tweede, zijn kaarten en tekeningen/prenten aan
wezig, maar niet als aparte atlas-afdeling. De depots, waarin de archieven van de eerste
afdeling berusten, hebben geen klimatisering; temperatuur en vochtigheid waren echter
goed in orde, zodat men er ook geen behoefte aan heeft.
ad 2) de archieven sinds 1848 kennen twee caesuren, n.l. 1918, het ontstaan van een
onafhankelijk Joegoslavië, en 1945, het begin van de communistische tijd. In deze af
deling worden evenwel geen archieven bewaard van instellingen van de communistische
partij en de vakbeweging in Kroatië, want deze bevinden zich in aparte archiefdiensten
in Zagreb. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn vele archivalia naar Wenen en Budapest
overgebracht, waarvandaan ze voor een groot gedeelte nooit zijn teruggekomen,
ad 3) Er wordt gedacht aan de vorming van een 'Zwischen-archiv', tussen de archief
dienst en de lopende archieven in. Tot de inspectie behoort ook die van archieven van
grote bedrijven, van belang voor de gehele republiek. Elk bedrijf moet beschikken
over een overzicht van zijn archief, met instructie voor bewaring en vernietiging,
ad 4) het foto-atelier werkt in de eerste plaats voor het schaduw-archief, maar ook
voor bestellingen van het publiek. Bij de microverfilming bewaart men het negatief
voor het schaduwarchief; twee positieve prints, die van elke film worden gemaakt, zijn
bestemd voor raadpleging door het publiek. Het atelier beschikt over eigen apparatuur
voor de microverfilming en het positieve printen. Ook is er een volautomatische ont-
wikkelmachine aanwezig. In Kroatië zijn nog vijf andere archiefdiensten met een foto
atelier.
ad 5) Bij de restauratie wordt zeer veel het lamineren van stukken toegepast. Het ate
lier heeft ook belangrijke stukken van andere archieven gerestaureerd, zowel in als bui
ten Kroatië. In de hal van het hoofdgebouw van de dienst - het atelier zelf is in een hulp
gebouw - staan borden opgesteld met foto's van restauratiewerkzaamheden, door het
atelier van de dienst verricht, terwijl in een vitrine literatuur op het gebied van restaure
ren ligt uitgestald. Bij deze literatuur viel mij een aflevering over restauratie op, uitge
geven door Archief- en Bibliotheekwezen in België, extranummer 12, 1974.
ad 6) Volgens de wet moet een exemplaar van een film over Kroatië of spelend in dit
land aan het Archief van Kroatië worden afgestaan, tezamen met al het materiaal over
het ontstaan van de film, draaiboek, e.d. Het gaat hier om Kroatische filmproductie,
ad 7) De informatiedienst kan inlichtingen verstrekken over archieven in heel Kroatië
en over archivalia buiten deze republiek elders in Joegoslavië of in het buitenland, die
van belang zijn voor de geschiedenis van het land. Alle archiefdiensten in de republiek
Kroatië moeten inventarissen aan deze informatiedienst toesturen. Particuliere perso
nen en kerken moeten hun archieven laten registreren; er wordt naar gestreefd ook van
deze archieven inventarissen te vervaardigen.
Elke bezoeker van het Archief van Kroatië, die wetenschappelijk onderzoek wil doen,
moet een vragenformulier invullen, waarop de directeur van de dienst toestemming tot
onderzoek verleent. Deze toestemming wordt bijna altijd gegeven. De studiezaal wordt
dagelijks door ca. 15 personen bezocht.
Tenslotte wil ik nog enige opmerkingen maken over de archiefopleiding in deze repu
bliek. In Kroatië heeft men geen eigenlijke archiefschool, maar worden wel van tijd tot
tijd cursussen gegeven voor het archiefpersoneel; het gaat vooral om de praktijk
ervaring, maar wel kent men een examen. De opleiding van de middelbare scholier is
reeds besproken bij het Archief van Joegoslavië: ook in Kroatië komt deze scholing
voor. Hieruit kunnen middelbare archiefambtenaren voortkomen. Er is een plan om de
hogere archiefopleiding bij de Universiteit van Zagreb onder te brengen in de laatste
twee jaar van de vierjarige geschiedenisstudie. In 1982 zou dit plan tot uitvoering ko
men. Ook in het archief van Zadar worden cursussen aan archiefmedewerkers gegeven,
speciaal op het gebied van archieven vóór 1800. Mijn beide begeleiders hebben daar 10
jaar geleden gestudeerd, tegelijk met hun studie aan de Universiteit. Vermeldenswaard
is nog, dat ze de Nederlandse 'Handleiding voor het ordenen en beschrijven van archie
ven' door Muller, Feith en Fruin kenden, in Duitse vertaling.
Het Archief van Kroatië geeft een reeks bronnenpublicaties uit, waarvan ik als voor
beeld wil noemen; Arhiv Hrvatske u Zagrebu - Archivum Croatiae-Zagrabiae.
[202]
[203]
