De zuurgraad van papier
beschadigde papieren en die uit de Franse tijd verdienen aandacht en moeten wel gere
geld in het oog worden gehouden.
De licht- en sterkhouthoudende papieren zijn, zoals reeds bekend, een waar zorgen
kind, niet alleen wegens hun eigen behoud, maar ook door de ongunstige invloed die zij
op hun omgeving uitoefenen. Dagbladen en andere periodieken, alsmede verzamelin
gen affiche's zijn wellicht het kwetsbaarst; maar ook de tekeningen op transparantpa
pier verdienen alle aandacht.
Steekproeven aangaande zuurgehalte, chloorgehalte en gehalte aan houtslijp zullen
noodzakelijk zijn, liefst door personen die van ouds 'in papier thuis zijn', wellicht zij
die meerdere jaren aan de papiermachine gestaan hebben of anderszijns dagelijks pa
pier moesten beoordelen.
En wellicht zullen we ons bij de gedachte moeten neerleggen, dat een deel van onze ar
chieven (en bibliotheken) er over 100 jaar niet meer is. - Wij evenmin.
E. G. Loeber.
WOORDENLIJST
DRIJFVORM (floating mould) De primitiefste vorm van 'schepvorm' waarop papier gemaakt
werd, voornamelijk in Centraal Azië en Zuid-China.
HOLLANDER/WRIJFBAK/MAALBAK (beater) Ovale bak waarin een snel-draaiende rol, be
zet met messen/schenen (bars), de lompen uiteenpluist tot losse vezels, en deze tegen het
grondwerk (bedplate) op een bepaalde lengte snijdt.
KALANDER/PLETMOLEN (calender) Een soort van mangel met twee of meer rollen, waar
tussen het papier geglad wordt.
KOLLERGANG/KANTSTENEN (edge-runner) Twee molenstenen die op hun kant staand in
een kleine cirkel om elkaar wentelen en bijv. oud papier vermalen; nu vervangen door de mo
dernere 'hydrapulper' e.d.
SCHEPVORM (dipping mould) Houten raam bedekt met een metalen zeef/(cover) en omsloten
door de DEKSEL (deckle). Het voornaamste gereedschap van de handpapiermakerij, waarop
men de vellen 'handgeschept papier' vervaardigde. Tot 1940 in gebruik, maar al sinds begin
1800 geleidelijk door de papiermachines verdrongen.
VELIJN (wove) Papier met een gelijkmatig doorzicht, net als bij een fijngeweven linnen zakdoek.
VERGE (laid) Herkenbaar in het doorzicht van het papier: Het bestaat uit dicht opeen liggende
VERGEURELIJNEN (laid lines) en loodrecht daarop staande KETTINGLIJNEN (chain-
lines), die ca. 20-40 mm uit elkaar verwijderd zijn.
WATERMERK (watermark) Merk in het doorzicht van het papier, meestal lichter, maar soms
ook donkerder dan zijn omgeving; veroorzaakt door de draadfiguur (wireprofile) op of in het
zeef van de schepvorm.
SUMMARY
Technical developments in papermaking
A short historical survey of papermaking is given. Until 1800 only rags are used for ma
king paper. This article deals especially with papermaking in the 19th century.
Those processes which have a negative influence on the quality of paper are sum
marised. Topics are fermenting, bleaching, filling materials, dyes etc. Also the various
fibre materials and the sizing materials are discused. The influence of woodfibres
(groundwood) on the degradation of paper is discussed.
The conclusion could be, that as far as good ragpaper is used, the quality of the paper is
relatively good. The problems are coming with the 19th century ligning containing
wooldpulp papers.
[356]
De zuurgraad en daaraan gekoppelde ontzuring van objecten van papier is de laatste ja
ren 'hot topic' in de conservering.
Talloze discussies zijn en worden gevoerd over de verschillende methodes, de bruik
baarheid en zin van deze werkzaamheden.
Gezien de steeds toenemende verontreiniging van de lucht in ons land (het regent zuur
in Nederland) lijkt het zinvol wat nader in te gaan op dit phenomeen.
Alvorens in te gaan op het effect van een te hoge zuurgraad (te lage pH) op papier is het
wellicht nuttig iets te zeggen over de verschillende begrippen die voorkomen bij het be
palen van de zuurgraad, en het eventueel bestrijden van een te hoge zuurgraad.
Hierbij komen de volgende onderwerpen aan de orde:
1Wat is water
2. Wat is de zuurgraad (pH)
3. Wat is papier
4. Wat zijn de invloeden van zuur op papier
5. Waardoor wordt de aanwezigheid van zuur in papier veroorzaakt
6. Hoe wordt de zuurgraad gemeten
7. Ontzuringsmethoden
8. Conclusie.
1. Wat is water
Water is een eenvoudige chemische verbinding die bestaat uit twee atomen waterstof
(Hydrogenium) en één atoom zuurstof (Oxygenium). Het wordt geschreven als H20.
De structuur zou echter beter beschreven kunnen worden als HOH. De reden hiervoor
is, dat als water zich splitst, het niet uiteenvalt in waterstof (H) en zuurstof (O), maar in
waterstofionen (H+) en hydroxyl ionen (OH").
Ionen zijn atomen of groepjes atomen, die een electrische lading dragen en er zijn posi
tieve en negatieve deeltjes.
De splitsing van water zou als volgt geschreven kunnen worden:
H20 H' OH
De dubbele pijl wil zeggen dat er een continue vorming en splitsing van het watermole
cuul plaatsvindt.
Water is een zeer bijzondere vloeistof. Het is in principe neutraal en vele stoffen lossen
zeer gemakkelijk op in water. Veel chemische reacties vinden alleen plaats in een wateri
ge omgeving.
[357]
