[348]
Technische ontwikkelingen binnen de papiermakerij,
in het bijzonder die in de 19e eeuw
Register 27, Heelweg (vervolg)
Huis-
nr
zie
blad
Huis-
nr.
zie
blad
Huis-
nr
zie
blad
Huis-
nr
zie
blad
Huis-
nr
zie
blad
Kuis-
nr
zie
blad
428
429
429a
430
431
431a
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
441a
442
443
444
445
445a
190
191
192
191
446
447
448
449
450
451
452
453
453a
454
454a
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
192
193
192
193
466
467
468
469
470
471
472
473
473a
473b
474
475
476
477
477a
478
479
480
481
482
483
484
191
193
194
193
194
193
485
486
487
488
489
489a
489b
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
194
195
196
505
506
507
508
509
510
511
511a
512
513
514
515
516
517
518
519
519a
520
521
522
523
524
196
N
N
197
211
212
525
526
527
528
529
530
530a
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
542a
zie
blad
zie
blad
Zelden heeft de mens een trouwe vriend en metgezel met zoveel onverschilligheid beje
gend als het PAPIER. Wel maakte hij hem deelgenoot van zijn verhevenste gedachten
en diepste hartsgeheimen, maar dat de stakker sinds twee eeuwen aan een slopende
ziekte leed, is tot voor kort nauwelijks iemand opgevallen. Het is nu zaak om schielijk
een diagnose van de kwaal te stellen, en vervolgens naar geneesmiddelen uit te zien.
Wij zullen ons hier met de oorzaken van de verzieking bezighouden, en onderzoeken
welke wijzigingen in het produktieproces daarvoor aansprakelijk gesteld moeten wor
den. Wij beginnen met een summier overzicht van de technische ontwikkeling van de
papiermakerij:
Chinees tijdperk (200 v. Chr.600 n. Chr.J: Kort voor het begin van onze jaartelling
treedt het papier voor het eerst op, oorspronkelijk vervaardigd uit de binnenbast van
moerbeiboom en/of enkele daphne-soorten, maar reeds vroeg met hennepvezel ver
mengd uit lompen, touw en visnetten. Ook schijnt men in die tijd van de oudere velij-
nen drijfvorm op de flexibele vergé-schepvorm overgegaan te zijn; beide typen zijn ech
ter in Oostazië tot op heden in gebruik gebleven. Chinees schrijfpapier was ongelijmd
en werd aan één zijde beschreven.
Oostaziatische tijdperk (600-750): Spreiding van de papiermakerij vanuit China naar de
nabuurlanden Korea, Japan, Vietnam en Tibet. Allengs ontstaan er regionale verschil
len in produktietechniek en grondstoffen, vooral in Japan in latere tijd, die wij echter
hier buiten beschouwing laten.
Islamitisch tijdperk (750-1350): Dit begint met de grote sprong via de zijdeweg naar het
westen: Samarkand (751), Bagdad (793), Egypte (ca. 816, maar pas tegen 1000 heeft
hier het papier de papyrus geheel verdrongen), Spanje (ca. 950), Syrië (1040) en Italië
(1200-1350). De papieren uit dit tijdperk zijn, ook in de Spaanse en Italiaanse archie
ven, langvezelig en flossig. Als oppervlaktelijming dient tarwestijfsel.
Italiaans tijdperk (1250-1650): De Italianen introduceren tussen 1250 en 1350 een hard
papier met helder doorzicht, waarin 1282/3 het watermerk verschijnt. Zij bereiken deze
verbeteringen door een nieuwe stampmethode (hamerbak met scherpe nagels), een
schepvorm met fijn metalen vergé-zeef, betere beschrijfbaarheid (oppervlaktelijming
met beenderlijm en aluin). Dit type papier wordt toonaangevend gedurende de volgen
de eeuwen voor geheel Europa, ook al haalt het lang niet overal deze kwaliteit. Vrij
spoedig breidt zich de Italiaanse papiermakersmethode naar Spanje, Frankrijk, Zwit
serland, Duitsland uit, om vervolgens in het kielzog van de boekdruk geheel Europa te
veroveren.
[349]
