Van Agt antwoordt dat alle gemeenten in de Kempen liggen; dat is een voordeel. Zij
hebben in het verleden vrijwel dezelfde rampen, moeilijkheden en historische invloeden
ondergaan. Wel bestaat verschil tussen gemeenten met Antwerps recht en die met dat
van 's-Hertogenbosch; enige specialisatie zal er moeten komen. Volgens de regeling
blijft het streekarchivariaat Noord-Kempenland 'gehandhaafd' als rayon. De ambtena
ren daar blijven waar ze zijn. In het nog te stichten andere rayon zullen ook afzonderlij
ke ambtenaren komen, zodat een territoriale specialisatie er zeker zal komen.
Drs. W. A. Fasel: overdracht archiefbeheer aan centrumgemeente,
voor- en nadelen
Ook ik haast me te verklaren, dat het me niet helemaal duidelijk was, wat van me werd
verwacht toen de secretaris van de kring vroeg of ik vandaag het woord zou willen voe
ren over het zgn. Alkmaarse model. Daarom heb ik wat stellingen op papier gezet en zal
die wat nader toelichten.
Ten eerste: 'de vorming van streekarchieven is om twee redenen belangrijk: eerstens uit
ideële motieven, tweedens om tot schaalvergroting te komen'.
We zijn, zoals we hier bijeen zijn, allemaal archivaris, druk in de weer met onze eigen
archieven. Het heeft mij persoonlijk altijd gestoken te moeten constateren, dat in raad-
en polderhuizen in mijn omgeving de archieven kommervol op zolders lagen of in kel
dertjes. Toen ik de mogelijkheid zag om daar een vinger achter te krijgen, heb ik me die
kans niet laten ontgaan. Er was nog een andere reden: bij mijn komst in Alkmaar trof
ik een oude, sedert 1863 bestaande dienst, waarin de oude archieven indertijd waren
vervormd tot een soort documentaire verzameling. Het personeel bestond uit twee ar
chiefambtenaren en twee werkloze hoofdarbeiders. Er was behoefte aan een registrator
voor de inspectie van de gemeentelijke diensten en bedrijven, er was geen restauratie
atelier, terwijl de verzamelingen er materieel nogal slecht aan toe waren, noch was er ie
mand voor de bibliotheek en evenmin iemand voor de prentverzamelingen; een foto
kopieerapparaat ontbrak.
Uitbreiding van personeelsbestand was nodig, doch mijns inziens alleen mogelijk in
groter verband. Wij moesten dus naar schaalvergroting toe. Het kwam bij toeval: in
1970 kwam de gemeente Ouddorp bij Alkmaar. Verder werd de gemeente Koedijk met
St.-Pancras samengevoegd tot gemeente Nieuw St.-Pancras en vervolgens het grootste
gedeelte van het grondgebied van Koedijk aan Alkmaar afgestaan. Dat betekende voor
Alkmaar uitbreiding met een groot gebied, waarvan Alkmaar zelf geen archieven bezat,
aangezien die in Nieuw St.-Pancras zaten. In de zgn. regelingscommissie ter begeleiding
van de annexaties heb ik de burgemeester van Nieuw St.-Pancras verzocht het archief
van Koedijk in bewaring te mogen nemen. Die was het daarmee eens op voorwaarde
dat ook het archief van St.-Pancras in bewaring genomen zou worden. Zo langzamer
hand zijn contacten gelegd met de omliggende gemeenten, gestimuleerd door de provin
ciale archiefinspecteur, met wie ik in dit opzicht op één lijn zat. De tweede ge
il 14]
meente was het kunstenaarsdorp Bergen, waar men twee keer een begin van brand in
het raadhuis had gehad. Thans beheren wij de archieven van 10 gemeenten. De regeling
wijkt nogal af van de elders gebruikelijke. Volgens de Archiefwet moet elke gemeente
een archiefbewaarplaats in de zin der wet aanwijzen. Bedoelde gemeenten hebben de
archiefbewaarplaats van de gemeente Alkmaar aangewezen als hun archiefbewaar
plaats en de gemeentearchivaris van Alkmaar belast met het beheer van hun overge
brachte archief. Het systeem is dus gebaseerd op bewaargeving en niet volgens een ge
meenschappelijke regeling. Dit heeft voordelen, aangezien het uit ervaring blijkt dat
het in Noord-Holland moeilijk is om tot een gemeenschappelijke regeling te komen. De
gemeenten, die hun archief in bewaring gegeven hebben, betalen 22,50 per strekkende
meter overgebracht archief, vermeerderd met thans 80 cent per inwoner per jaar, resul
terende in een bedrag voor 1981 van 75 a 80.000 gulden. Uiteraard is dit veel minder
dan de totale kosten aan archiefbeheer en -zorg, die de gemeente Alkmaar jaarlijks
maakt. Voor 1981 is dat laatste ongeveer 1,3 miljoen gulden. De voordelen voor de ge
meenten zijn evident: het kost ze verhoudingsgewijs weinig en ze zijn van de zorgen af.
In een gemeenschappelijke regeling zouden de kosten veel hoger uitvallen. De archieven
worden in Alkmaar geordend, beschreven en zonodig gerestaureerd. Momenteel
bestaat het personeelsbestand uit 12 personen.
Mijn tweede stelling: 'Een gecentraliseerde bewaring biedt een aantal voordelen boven
het zgn. Brabantse systeem'. Belangrijk is de archieven bij elkaar te hebben, zodat men
met één karwei bezig is en niet met 7 tegelijk, zoals ik in Oisterwijk meemaakte. Even
zeer belangrijk is de mogelijkheid rijksarchivalia in bewaring te nemen. De ontwikke
ling van het streekarchief in Alkmaar verliep aanvankelijk tamelijk onopvallend tot het
moment, dat de diverse gemeenten de retro-acta van de burgerlijke stand en de rechter
lijke archieven enz. in bewaring vroegen, ter deponering in hun archiefbewaarplaats,
zijnde die van Alkmaar. Een heen- en weergeschrijf brandde los; argumenten werden
aangedragen, die met de zaak als zodanig niets te maken hadden, doch gelukkig kwam
de Archiefraad tot de conclusie, dat bedoelde archieven voor bewaargeving in aanmer
king kwamen. Juist het aanwezig zijn van deze archieven betekent een enorm voordeel
boven het zgn. Brabantse systeem.
Kom ik aan de derde stelling: 'Het zgn. model-Alkmaar biedt voordelen, een streek
archivariaat op basis van een gemeenschappelijke regeling ook. Men heeft het meestal
niet voor het zeggen'.
Indien men tot een reële kostenverdeling wil komen dient men te streven naar een ge
meenschappelijke regeling. In de verhouding Alkmaar t.o.v. de 10 bewaargevende ge
meenten ligt de kostenverdeling nogal scheef. Alkmaar accepteert dat, omdat de stad
zich altijd sterk bewust is geweest van haar centrumfunctie en daarvoor het nodige wil
doen. Het Alkmaarse model heeft als voordeel dat de archiefdienst ondergeschikt is
aan het college van burgemeester en wethouders en niet aan een instituut als een streek-
archivariaatscommissie of iets dergelijks.
Als gemeentearchivaris van Alkmaar beheer ik de naar de archiefbewaarplaats overge
brachte archieven. Over de registratuur op de secretarieën van de 'aangesloten' ge
il 15]
