De ook in Nederland hier en daar gehuldigde opvatting dat het educatieve pad al
leen al uit bittere noodzaak betreden moet worden om ongeïntersseerdheid bij pu
bliek en overheid te ondervangen, vindt een equivalent in een artikel van de hand
van Kurt Ortmanns (nr. 2, kol. 179 e.v.), neerslag van zijn referaat op de Duitse Ar
chiefdag. Hier merken wij hoe in Duitsland in gemeentelijke kring in officiële stuk
ken stelregels opduiken als: cultuur en vorming zijn in de toekomst als eenheid op
te vatten en het aanbod van culturele waarden dient gecoördineerd te worden. Het
culturele werk ziet men als vormingswerk! Ortmanns wil gemeentelijke archief
diensten op de educatieve toer laten gaan de auteur zelf gebruikt overigens de
term vormingswerk niet in de laatste plaats om het wetenschappelijk werk veilig
te stellen. Het educatieve werk dient het gehele land te bestrijken, zo is zijn mening,
en mag niet uitsluitend het voorrecht van enkele grote steden zijn.
Ortmanns richt zich uitdrukkelijk tot gemeentelijke archiefdiensten, zonder daar
voor expliciet een verklaring te geven. Waarschijnlijk legt hij zich deze beperking op,
omdat hij uitspraken in gemeentelijke bescheiden tot uitgangspunt genomen heeft.
Kennelijk ontbreken dergelijke opinies in publicaties van andere bestuurslagen.
Overigens kan men zich heel goed voorstellen dat educatie, zowel naar vorm als
naar inhoud, bij gemeentelijke archiefdiensten op zijn minst verschillend moet zijn
van die van andere categorieën archiefdiensten, alleen al omdat de geografische af
stand tussen dienst en bevolking van het archiefdistrict bij gemeentelijke diensten
ten enenmale veel kleiner is.
In Hamburg heeft men met tentoonstellingen zo zijn eigen ervaringen (nr. 4, kol.
455 e.v.). Daar heeft het staatsarchief, na een soortement kosten-baten analyse ge
maakt te hebben, afstand gedaan van periodiek wisselende tentoonstellingen. Be
cijferingen hebben duidelijk gemaakt dat iedere tentoonstellingsbezoeker gemiddeld
één uur arbeid van een archiefambtenaar vergt. Een verhouding die men onverant
woord vindt. Er voor in de plaats is een permanente tentoonstelling gekomen met
de mogelijkheid in onderdelen variaties aan te brengen. Buiten diensttijd geven
archiefambtenaren cursussen met aanknopingspunten bij het geëxposeerde materi
aal.
Tijdens de Duitse Archiefdag in Berlijn kregen bezoekers van de Staatsbibliotheek
van Pruisisch Cultuurbezit op de restauratie-afdeling gelegenheid kennis te nemen
van twee geavanceerde apparaten: een zog. video-camera, die vage, verbleekte let
tertekens veel beter leesbaar maakt dan de alom gebruikte quarzlamp, alsook een
"klimaatkist" ten behoeve van in slechte staat verkerende miniaturen (nr. 1, kol. 31).
Een uitgebreid verslag van het vierde congres van de Nedersaksische restauratoren
treft men aan in nummer 4 (kol. 487 e.v.). Nummer 2 bevat een exposé over de
berging van microfilms (kol. 225 e.v.).
Het congres in Berlijn vormde een uitstekende aanleiding om de situatie van his
torische bronnen voor de rijks- en Pruisische politiek voor het voetlicht te brengen
(nr. 1, kol. 35 e.v.). Door microverfilming hoopt men bewaard gebleven archiefbe
standdelen in DDR, Polen en in handen van bezettingsmogendheden in Bondsrepu-
blikeins bezit te krijgen. Bovendien neemt men gegevens over van documenten in
[74]
andere archieven, die tot op zekere hoogte in de plaats van verloren gegane docu
menten kunnen treden.
In deze jaargang blijft de computer niet onbesproken. Everhard Kleinertz geeft
gemeentearchivarissen de raad contact met het Rekencentrum op te nemen, waar
zich deskundigen ophouden die in staat zijn eventuele innerlijke weerstanden tegen
het nieuwe materiaal bij hen weg te nemen. Bij die instelling kan de archivaris zijn
licht opsteken ten aanzien van gebruikswijzen van de computer. Het eerste contact
zou gelegd kunnen worden door aan het Rekencentrum depotruimte voor plaatsing
van copieën van belangrijke magneetbanden aan te bieden (nr. 2, kol. 175 e.v.).
In een artikel over het indiceren van archiefbestanddelen houdt Horst Romeyk aan
het slot een pleidooi voor toepassing van de computer als het meest rationele werk
tuig (nr. 2, kol. 195 e.v.). Aanvullende gegevens gemakkelijk op te nemen, razend
snel sorteren, gegevens naar believen tevoorschijn te halen, lijsten in veelvoud te
produceren, dat zijn een paar voordelen die Romeyk als argument aanvoert. Bo
vendien kan, volgens hem, zonder veel omhaal een algemene index opgebouwd
worden, die onderscheiden indices op meerdere bestanden in zich verenigt. Bij de
Duitse omroepinstellingen zullen televisie-"archieven" in de toekomst de overstel
pende hoeveelheid gegevens niet zonder automatische informatieverwerking kunnen
opnemen. Meer daarover leest men in nummer 2 (kol. 211 e.v.).
Voor het beheer van archieven van politieke partijen en daaraan verwante archieven
en collecties van andere herkomst kent Duitsland het Archief der Sociale Democra
tie en het Archief voor Christelijk- Democratische Politiek van de Konrad-Ade-
nauer Stichting. Tussen overheidsarchiefwezen en deze instellingen bestaat een
zekere mate van rivaliteit ten opzichte van acquisitie van politieke of politiek ge
tinte archieven, niet ongelijk aan de concurrentieverhouding tussen Nederlandse
overheidsarchivarissen enerzijds en het Internationaal Instituut voor Sociale Ge
schiedenis en het Katholiek Documentatie Centrum anderzijds. Voor overheids
archivarissen is de toeleg om particuliere en dus ook politieke archieven bin
nen de muren van overheidsdepots te krijgen een vanzelfsprekende zaak geworden.
Tegenzin van particulieren om hun historisch waardevolle documenten in veilige
en kosteloze bewaring te geven vinden zij vaak onbegrijpelijk, gewend als zij zijn
aan een overheid die rechten van de burgers respecteert en zorgvuldig tegen schen
ding bewaakt. Toch moeten de lotgevallen van Duitse socialistische archieven in de
jaren dertig hun begrip bijbrengen voor gevoeligheden van levensbeschouwelijke
aard, die een drempel kunnen opwerpen tegen deponering van archieven bij een
overheid die van karakter kan veranderen. Het is genoegzaam bekend dat een
gedeelte van de Duitse socialistische archieven, op de vlucht voor de albegerige
tentakels van de Nazi's, uiteindelijk bij het Internationaal Instituut voor Sociale Ge
schiedenis in Amsterdam terecht gekomen is (nr. 2, kol. 189 e.v.).
RHK
[75]