De archieven van het Provinciaal Bestuur van Friesland
1813,4-1918/9
Structuur en registratuur van de voornaamste archieven en iets over de
inventarisatie van het archief van Gedeputeerde Staten 1827-1879
Eerste gedeelte: Archieven van de Commissarissen-Generaal en de
Gouverneur/Commissaris des Konings
Woord vooraf
Dit artikel wil in de eerste plaats een enigszins voorlopige en globale beschrijving
geven van de structuur en registratuur van de archieven van de Friese Commissa
rissen-Generaal/Gouverneur/Commissaris des(r) Konings(in), Gedeputeerde Staten
en Provinciale Staten van 1813/4 tot en met 1918/9. Enigszins voorlopig, want de te
zijner tijd te beginnen inventarisatie van eerstgenoemd en van laatstgenoemd archief
kan nieuwe gegevens opleveren, die het thans bekende kunnen aanvullen of verbe
teren. Enigszins globaal, want niet alle aspecten konden binnen het bestek van dit
artikel worden behandeld. Die enigszins globale beschrijving is overigens nog uit
gebreid genoeg. Daarom is aan het einde van dit artikel een kort schematisch over
zicht van de behandelde archieven en hun afdelingen opgenomen. Het archief van
de Commissarissen-Generaal/Gouverneur/Commissaris begint in 1813, dat van Ge
deputeerde Staten in 1814. Beide archieven zijn ter gelegenheid van de overbrenging
bij eind 1918 afgesloten, dat van Provinciale Staten (begonnen 1814) bij eind 1919,
omdat de index op dit vrijwel geheel uit chronologische series bestaande archief toen
periodiek werd afgerond.
Dit artikel geeft in de tweede plaats een relaas over het verloop tot-nu-toe van de
inventarisatie van een deel van deze archieven. In de orde van het archief van GS
zijn door latere beheerders ter Griffie met de beste bedoelingen wijzigingen aange
bracht, die vanuit het standpunt van de administratie niet moeilijk te begrijpen zijn.
Men ging daarbij echter in het archief gedeelte 1827-1879, dat voor de administratie
in later tijd niet meer zo belangrijk was, te werk op een wijze, die de Rijksarchief
dienst in Friesland met grote zorg heeft vervuld. De ordening in dit archiefgedeelte
was oorspronkelijk deze, dat men de stukken opborg in een chronologische reeks re
soluties-met-bijlagen. In latere jaren, toen op de Griffie de gewoonte inburgerde om
de bescheiden, die sinds die tijd (1916) gevormd worden, naar onderwerp in bundels
of naar zaak in dossiers te ordenen, ging men, helaas op inconsequente wijze, die bun
dels en dossiers aanvullen met oudere stukken uit de chronologische reeks ("terug
werken"). De inventarisatie van de bescheiden 1827-1879 uit het GS-archief kan de
ontstane onoverzichtelijkheid voor een belangrijk deel, maar niet geheel wegnemen.
Dit alles had tot gevolg, dat structuur en registratuur van het GS-archief wat uitge
breider moesten worden behandeld, dan die van de andere archieven.
Nu is uiteengezet, wat in dit artikel wèl wordt behandeld, moet nog worden
vermeld, wat met deze publicatie niet wordt bedoeld. Er is niet naar gestreefd
[22]
een archiefgids of een inleiding op de inventaris te maken, al kan niet wor
den ontkend, dat af en toe nuttige bouwstoffen hiervoor in dit artikel te vinden zijn.
Met name moest worden bedacht dat de geschiedenis van de organisatie en het
werkterrein van het Provinciaal Bestuur van Friesland alleen waar dat in verband
met het onderwerp van dit artikel onvermijdelijk was, behandeld konden worden.
Het organisatieschema van de Griffie heeft invloed uitgeoefend op de hoofdinde
ling van het hoofdarchief van de Commissarissen-Generaal/Gouverneur/Commis
saris in de perioden 1813-1824 en 1844-1918 en op de hoofdindeling van het archief
van GS 1879-1918. De geschiedenis van de vernietiging van bescheiden uit de ar
chieven vóór dat deze werden overgebracht, zal slechts zeer terloops ter sprake
kunnen komen. Van de bescheiden vóór 1851 werd door de administratie niets ver
nietigd, van die uit de periode 1851-1879 een gering aantal en van die uit het tijdvak
1879-1918 een aanzienlijk aantal. Vernietiging vond slechts plaats in de archieven
van de Commissaris en van GS.
Een tvyeetal in dit artikel gebruikte archivistische termen moet hier nader worden
verklaard. De eerste term komt niet in de hier gebruike betekenis in de "Neder
landse Archiefterminologie"1 voor, de tweede ontbreekt in dat werkje.
Rubriek: Een rubriek is een in een index vóórkomende chronologische lijst van
beschrijvingen van stukken over een zelfde onderwerp.
Hoofdenlijst: Een meestal alfabetische lijst van titels van rubrieken (zie boven),
waarin vaak ook trefwoorden uit de index zijn opgenomen, die slechts naar die
titels verwijzen.
De hier te bespreken archieven berusten sinds 1972 in het Rijksarchief in Friesland.
De gezamenlijke omvang bedraagt ca. 1080 m1. Door de administratie werd een
inventaris vervaardigd,2 die op de studiezaal ter inzage is. Deze inventaris zal we
gens onvolledigheid moeten worden aangevuld en wegens (grotendeels begrijpelijke)
tekortkomingen herzien.
Als men de te behandelen aspecten van de archieven van het Provinciaal Bestuur
van Friesland 1813/4-1918/9 beziet, vallen de boeiende geschiedenis van de regis
tratuur (waaronder niet in de laatste plaats die van de indices) op. Daarnaast treft
de fascinerende en complexe inventarisatieproblematiek minstens zo sterk.
I. Het hoofdarchief van de Commissarissen-Generaal en de Gouverneur
later Commissaris des Konings. 1813-1918 (ca. 495 m1).
A. Inleiding.
Na het einde van het Franse bewind traden in Friesland op 2.12.1813 twee Com
missarissen-Generaal op, die de taak van de Franse Prefect overnamen. Op
1 J. L. van der Gouw, H. Hardenberg, W. J. van Hoboken en G. W. A. Panhuysen -
Nederlandse Archiefterminologie, Zwolle 1962. Te citeren als: NAT. Zie voor rubriek:
definitie 61.
2 M. Eerdmans - Inventaris provinciaal archief van Friesland 1813-1918, 2 dln, 736 p.,
getypt, Leeuwarden 1972. Te citeren als: Inventaris.
[23]
