een onderzoek naar de procespractijk in civiele zaken bij het Hof van Friesland in
de periode 1770-1811.40
Er is dus volop leven in de "brouwerij" van het rechtshistorisch onderzoek betref
fende de archieven van de laat-middeleeuwse en later provinciale ho en van jus
titie.44 En dat laat zich verstaan. Nog zeer onlangs herinnerde De Smidt aan
Meijers' in 1918-'19 gedane uitspraak "De belangrijkste hulpbron om het recht van
een bepaald tijdperk te leeren kennen is steeds de rechtspraak"4* en daarenboven
wijst hij erop, dat de "huidige generatie van rechtshistoricide betrekkelijke
waarde van de wet en de betekenis van de jurisprudentie" heeft leren kennen.43
Is ervaring niet de beste leermeesteres?
VII. Besluit.
In het licht van deze verre van complete "tour d'horizon" komt het mij voor,
dat Mej. Maris eigenlijk geen beter moment had kunnen kiezen voor de publieke
presentatie van het laatste van haar drie geesteskinderen, ontsproten aan haar veel
jarige zwoegen in en omgang met het archief van het Hof van Gelre en Zutphen.
Dank zij dit thans driedelige apparaat en de overige, al eerder gecreëerde "toe
gangen" is een solide basis geschapen voor de verdere rechtshistorische ontginning
van het archief van dit souvereine"44 hof. De Gelderse rechtshistorici zijn er haar
uitermate erkentelijk voor. Moge het haar gegeven zijn om de eerste producten van
dat verdere onderzoek te aanschouwen en te proeven. Zonder twijfel ware dat
voor haar de schoonst denkbare beloning
NiJ'megen O. Moorman van Kappen
SUMMARY
Introduction and inventory of the archives of the court of justice
of Guelders and Zutphen
From 1543 to 1811 the province of Guelders possessed its own sovereign provincial
court of justice, the so-called Hof van Gelre en Zutphen", brought into existence
40 Vgl. B. S. Hempenius-Van Dijk, Het proces Oudewagen-Hcmpenius, een ruzie om
renten, Genealogysk Jierboekje 1973, Leeuwarden 1973 pp. 49-54 (Fryske Akademy
nr. 449); dez., Een twist om trouwbeloften, De Vrije Fries dl. LIV, Leeuwarden 1974
pp. 37-46. Uiteraard zijn dit slechts vóórpublicaties.
41 Ook leden van de (informele) interuniversitaire "werkgroep strafrechtsgeschiedenis"
onder voorzitterschap van Drs. H. A. Diederiks te Leiden verrichten in verscheidene
dezer archieven strafrechtshistorisch onderzoek. Vgl. o.m.: A. H. Huussen jr., De
rechtspraak in strafzaken voor het Hof van Holland in het eerste kwart van de acht
tiende eeuw, Tijdschrift "Holland" jrg. 8 (1976) pp. 116-139.
42 Tijdschrift voor rechtsgeschiedenis dl. I (1918-'19) p. 400.
43 De Smidt, Oude en nieuwe opvattingen, pp. 4-5.
44 Daar Karei V bij het Verdrag van Venlo (1543) uitdrukkelijk het in 1310 door Keizer
Hendrik VII aan de Geldersen toegekende "ius de non evocando" had erkend, was het
Hof van Gelre en Zutphen althans naar Gelderse opvatting een "so'uverein"
hof, welks uitspraken niet onderworpen waren aan beroep op dan wel reformatie door
de Grote Raad van Mechelen. Vgl. Maris Inleiding pp. 129 en 264.
[20]
by the Treaty of Venlo (1543), whereby the States of Guelders recognised Charles
V of the house of Hapsburg as Duke of Guelders and Count of Zutphen. As
Charles had promised by this treaty to maintain the ancient lawful rights and pri
vileges of his new Guelders subjects among which their "ius de non evocando"
and the jurisdiction of the then existing courts of towns and rural districts through
out the country this central court couldn't function initially as a central court
of appeal for the whole province. That didn't come about before 1675 when the
stadtholder William III changed the Guelders constitution radically after the
French occupation (1672-'74).
Continuing the tradition of the council ("curia") of the former Dukes of Guelders,
the provincial court administered justice in first resort in certain cases such as
those in which the rights of the duke were at stake and was charged with the
supervision over and the judicial control of the administration of justice by inferior
local and regional courts. Apart from this judicial task to which appeal procee
dings were added later on the provincial court had also an important political
and administrative task, as a college of Deputy States for daily government didn't
develop in Guelders due to its federal form of government, granting the four com
ponent territorial parts ("kwartieren") of this province a large measure of autono
my. Normally the Guelders States assembled only two times a year and between
times the stadtholder and the provincial court represented the States and acted as
the executive of this province.
The "Hof van Gelre en Zutphen" and its successors during the period of the "Bata-
vian Republic" and the "Kingdom of Holland" (1795-February 1811) have left
behind very rich and voluminous archives, occupying about 450 running meters.
In the 19th century these archives were unfortunately split into two masses, which
were not reunited before 1880. During the 19th and the first half of the 20th century
several provisional or partial inventories, indexes, repertories and calendars were
made, but after the second world war Mr. Driessen and later on since about
1952 Dr. Maris were charged with the task of making a modern and "definitive"
inventory, which was published in two volumes in 1973. Towards the end of 1978
a third volume was published, containing a copious introduction to this inventory
and thus completing this voluminous work (full title mentioned in note 2).
This circumstantial "Introduction", numbering 425 pages, of Dr. Maris is discussed
in this article. It is not so much a concise and superficial introduction of the usual
kind, drawing "headlines" only, as a detailed monograph about the historical de
velopment of this provincial institution and an important contribution to the
Guelders political, institutional and legal history as well. In view of a certain "re
vival" of the discipline of institutional history nowadays though more "socially",
"humanly" and prosopographically orientated and taken into consideration the
current research by German, French, Belgian and Dutch legal historians in the field
of adjective law and procedure (civil and criminal proceedings) practised by the
central and superior courts of justice in these countries since the late middle ages,
Dr. Maris' introduction and inventory will prove of great value for future research
in these domains.
[21]
